جمهوری اسلامی ایران از بهمن ماه سال ۱۳۸۸ بر اساس قرارداد دو جانبه ۱۹۹۳ میلادی با جمهوری آذربایجان در رابطه با لغو رژیم روادید،به صورت رسمی رژیم روادید برای شهروندان آذربایجان را به صورت یک طرفه لغو کرد. شهروندان آذربایجانی می توانند در ایران به مدت ۱۵ روز اقامت کنند و در صورت لزوم جهت تمدید اقامت می توانند به وزارت کشور جمهوری اسلامی ایران مراجعه نمایند و وزارت کشور می تواند با ملاحظه ضرورت و منافع و شرایط مدت اقامت این افراد را تا ۳ ماه افزایش دهد. در هنگام ورود شهروندان آذربایجانی، فقط باید سلامت آنان و نداشتن امراض مسری و صعب العلاج همچون هپاتیت B و C، سل و ایدز برای ماموران ایرانی محرز گردد و بعد از این، شهروندان آذری به راحتی می توانند وارد کشور شده و از امکانات ایران استفاده نمایند. با توجه به لغو رژیم روادید برای اتباع آذربایجان از سوی ایران، این سوال به ذهن متبادر می شود که آیا لغو رژیم روادید می تواند تهدیدی برای کشور محسوب شود؟ یا این که این امر یک فرصت محسوب شده و نتایج مثبت در تمام ابعاد را برای کشور خواهد داشت. در ابتدا به برخی از تهدیدات و فرصت های لغو رژیم روادید برای اتباع آذربایجان از سوی ایران می پردازیم.

تهدید ات لغو رژیم روادید:

۱)تهدید بر علیه امنیت ملی و تمامیت ارضی کشور

با توجه به حضور حامیان تجزیه ایران در آذربایجان،لغو رژیم روادید برای اتباع آذربایجان می تواند تهدیدی علیه تمامیت ارضی ایران باشد،زیرا حذف رژیم روادید به منزله اجازه ورود تمامی اتباع آذربایجان می باشد و شاید این تصمیم فرصتی باشد برای افراد معدود که اندیشه جدایی و تجزیه طلبی قلمرو ایران و اتحاد اقوام ترک زبان منطقه را دارند و از این فرصت بدست آمده بتوانند استفاده کرده و با آمد و شد های مکرر اقداماتی را برای اهداف و مقاصد خود انجام دهند.از سوی دیگر نیروهای امنیتی کشورهای متخاصم با جمهوری اسلامی ایران از جمله آمریکا و رژیم صهیونیستی می توانند در پوشش اتباع آذری جهت جاسوسی و اقدامات تخریب کارانه به ایران سفر نمایند.

۲)تاثیر پذیری فرهنگی

حذف رژیم روادید برای اتباع آذربایجانی طبیعتا باعث ورود تعداد بیشتر این افراد خواهد شد و آمد و شد اتباع آذربایجان و اقامت در ایران تاثیر در فرهنگ ایران برجا خواهد گذاشت.

۳)افزایش میزان جرائم

دولت ایران به اتباع آذربایجان اجازه ورود به مدت ۱۵ روز بدون نیاز به اخذ روادید داده است که در این بین ممکن است تعدادی از این افراد پس از مدت یاد شده در کشور حضور داشته باشند و شمار بیگانگان که اقامت غیر قانونی در کشور دارند،افزایش یابد.همچنین،حضور آنها اگر بدون نظارت باشد طبیعتا میزان جرم در کشورمان را افزایش می دهد.بی اطلاعی این افراد از قوانین کشور ما و شاید حضور محکومان و مجرمان و افراد شرور آذربایجانی در ایران باعث افزایش جرم در کشور ما خواهدشد.

۴)شیوع ازدواج غیر قانونی و اطفال بدون تابعیت

تجربه حضور افاغنه در کشور نشان داده که این افراد با ازدواج با خانم های ایرانی و تولد نوزادانی بدون تابعیت ایرانی،مشکلات عدیده ای را از این بابت به کشور مان وارد کرده اند که این حضور بی دردسر و راحت اتباع آذربایجان نیز می تواند چنین مشکلاتی را در منطقه ایجاد کند.ازدواج غیر قانونی و ثبت نشده در ایران،تولد فرزندانی با پدر غیر ایرانی و مادر ایرانی و وضعیت تابعیت و تحصیل و اقامت این کودکان،سرنوشت ازدواج و تعارض قوانین آذربایجان و ایران در این رابطه از جمله مشکلاتی است که پیامد حضور گسترده و پرشمار و بی دغدغه خارجیان در ایران می باشد.

۵)ورود کالاهای قاچاق به کشور

این افراد به دلایل متعدد از جمله تامین هزینه سفر،در آمد زایی و غیره می توانند کالاها و اجناس قاچاق را وارد کشور نمایند.

۶)رواج تجارت چمدانی

از آنجا که کالا های ترک و آمریکایی در آذربایجان به راحتی در دسترس است و در فروشگاه های این کشور عرضه می گردد و همچنین،استقبال ایرانیان از کالاهای خارجی و ترک بستر مناسبی است برای رواج تجارت چمدانی.لغو رژیم روادید و آسانی رفت و آمد باعث خواهد شد این شیوه حمل کالا و تجارت غیر قانونی رونق گیرد و اثرات مخربی در ابعاد اقتصادی،فرهنگی و تولیدی ایجاد نماید.

فرصت های حاصل از لغو رژیم روادید:

۱)تعمیق همبستگی عاطفی،مذهبی،قومی و اجتماعی اتباع آذربایجان با خاک و مردم سرزمین اجدادی و کهن خود

وجود تاریخ،مذهب،زبان نیاکان و فرهنگ مشترک بین اتباع آذربایجان و مردم ایران
علی الخصوص در حوزه اردبیل و آذربایجان شرقی و غربی،از مدتهای دور این مردمان را به یکدیگر پیوند داده و ایجاد مرزهای جغرافیایی در این فاصله نتوانسته است این ریشه های مشترک را بخشکاند.در این فرصت،خذف رژیم روادید و رفت و آمد آسان و بی درد سر آذربایجانی ها به کشور آبا و اجدادی خود باعث تعمیق و تحکیم و تشدید روابط شده و حتی می تواند زمینه را برای تکرار تاریخ و بازگشت این قوم جدا افتاده فراهم کند.این علاقه آذربایجانی ها به سرزمین نیاکان خود نه تنها تهدیدی علیه امنیت ملی و تمامییت ارضی کشورمان نیست بلکه فرصتی است برای تعمیق و گسترش روابط.زیرا در این حوزه همانند حوزه های فرهنگی تاثیر گذاری مردم و دولت ایران به طور حتم و یقین با توجه به وسعت و قدرت ایران،افزون تر خواهد بود تا خطر تجزیه و انحلال.

۲)افزایش مبادلات تجاری و رشد فعالیت های تجاری و اقتصادی

آزادی و راحتی رفت آمد باعث گسترش روابط تجاری از مجاری قانونی مابین دو کشور خواهد بود.همچنین،شاهد رشد فعالیت های تجاری و اقتصادی و تولیدی در کشور خواهیم بود.

۳)توسعه روابط دو جانبه

اقدام یک جانبه دولت ایران در لغو رژیم روادید که بر اساس قرارداد ۱۹۹۳ بوده،نشان دهنده حس نیت و علاقه طرف ایرانی برای توسعه روایط بین دو کشور است که مسلما با اقدام متقابل آذربایجان نیز این روایط عمیق و گسترش مضاعفی خواهد یافت.

۴)تسهیل رفت و آمد

در سال های اخیر در کشور ایران شاهد حضور اتباع آذربایجان هستیم.وضعیت و موقعیت دولت ایران سبب شده که اتباع آذربلایجانی برای رفع نیاز های خود مدام به کشورمان کنند.خصوصا در امور مربوط به زیارت اماکن متبرکه و معاینات پزشکی.در نتیجه،حذف رژیم روادید باعث سرعت و تسهیل رفت وآمد اتباع آذربایجان به ایران خواهد بود.

۵)ایجاد فرصت های شغلی جدید و تاثیر در نرخ بیکاری

حضور پرشمار و آسان آذربایجانی ها مستلزم آن است که امکانات سفر برای ایشان محیا شود که این امر خود زمینه را برای کار آفرینی از طریق تاسیس و اداره و شرکت های خدماتی،تجارتی و مشاغل متعدد دیگر فراهم خواهد ساخت و فرصت های شغلی جدید ایجاد خواهد گردید.

۶)تاثیر گذاری فرهنگی

بر خلاف نظر عده ای که عقیده دارند حضور پرشمار اتباع آذربایجان می تواند باعث تاثیرات نا مطلوب فرهنگی در کشور مان گردد،باید متذکر شد که با توجه به غنای فرهنگی مردم ایران و موقعیت و وضعیت آذربایجان و این که این اتباع آذبایجان هستند که وارد کشور می شوند و باید خود را هماهنگ با قوانین و فرهنگ کشور کنند،لذا می توان گفت این امر موجب تاثیر فرهنگ و عرف ایران در بین اتباع آذربایجان خواهد بود نه تاثیر پذیری ایران از آذربایجان.

بدنبال لغو رژیم روادید برای شهروندان آذربایجانی تعداد بی شماری از شهروندان آذری بدلیل قیمت پائین خدمات درمانی در ایران و نیز تخصص بالای پزشکان ایرانی راهی استانهای مرزی ایران بویژه آذربایجانشرقی و اردبیل شدند.علیرغم برخی اعتراضات نسبت به سفر شهروندان آذربایجانی به ایران بدلیل تاثیر گذاری فرهنگی بر ایرانی ها برخی نیز از دید اقتصادی نگاه کرده و اعلام داشتند که شهروندان آذربایجانی ارز وارد کشور کرده و این قضیه در رشد اقتصادی ایران تاثیر مثبت دارد.ولی هیچ گاه طرفداران این دو دیدگاه تهدیدات و فرصت های سفر شهروندان آذربایجانی به ایران بویژه در حوزه گردشگری سلامت را در نظر نداشتند و این مسئله باعث شد تا ما نتوانیم تهدیدات را به فرصت ها تبدیل کرده و از توریسم درمانی به نحو احسن استفاده نمائیم.در سال اخیر ما شاهد کاهش سفر شهروندان آذربایجانی به ایران در حوزه گردشگری سلامت هستیم.علیرغم تلاش دولت آذربایجان برای بهبود خدمات درمانی و بالا بردن تخصص پزشکان این کشور ایران همچنان برای شهروندان آذربایجانی که قصد دریافت خدمات درمانی را دارند کشور مناسبی است،به شرط اینکه ما عوامل دخیل در کاهش سفر شهروندان آذربایجانی به ایران را شناسایی و در جهت رفع آنها کوشش نمائیم.ریشه اصلی کاهش گردشگران سلامت آذربایجانی در ایران را نه در اقدامات دولت آذربایجان در بهبود خدمات درمانی این کشور بلکه بایستی در ضعف مدیریت در ایران و عدم وجود متولی خاص در رابطه با گردشگران سلامت آذربایجانی جستجو نمود.ورود دلالان به این بخش و سوء استفاده از گردشگران سلامت باعث رنجش اتباع آذری شد تا این فرصت خیلی راحت از دست برود.افرادی به عنوان دلال وظیفه حمل و نقل،اسکان و انتقال این گردشگران به مراکز درمانی را بر عهده گرفتند و با پول های هنگفت مشکلات متعددی در این خصوص ایجاد کردند.باید با ایجاد مراکزی در مرزها،ابتدا گردشگران سلامت آذری شناسایی و پذیرش و سپس به مراکز درمانی مشخصی انتقال داده می شدند تا از ورود دلالان به این بخش جلوگیری
می شد.بیشتر کشورهای دنیا درآمدهای قابل توجهی از بحث گردشگری سلامت کسب
می کنند.ورود یک گردشگر سلامت به ایران باعث ورود ارز و ایجاد اشتغال خواهد شد به شرطی که این صنعت پردرآمد متولی مشخصی در ایران داشته باشد.لازمه توسعه گردشگری سلامت ایجاد هماهنگی بین نهادها و دستگاه‌های مختلف،فعال کردن بخش خصوصی و نهادینه کردن فرهنگ پذیرش گردشگر در جامعه است.

 علی حیدری منور