یوکیا آمانو مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صبح امروز در رأس هیاتی به تهران آمد تا دور جدید مذاکرات فنی و حقوقی، ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را در عالی‌ترین سطح هدایت کند.

مذاکراتی که از امروز در تهران میان هیات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به سرپرستی و هدایت آمانو و هیات مذاکره‌کننده ایران به سرپرستی علی‌اکبر صالحی معاون رییس‌جمهور و رییس سازمان انرژی اتمی برگزار می‌شود در راستای توافقنامه‌ای است که روز ۲۳ تیرماه دو طرف در وین آن را امضا کردند.

در روز ۲۳ تیرماه که در تقویم برنامه هسته‌ای ایران به دلیل دستیابی ایران و گروه ۱+۵ به توافق نهایی موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک(برجام) یک روز تاریخی محسوب می‌شود، یک توافق دیگری هم در چارچوب برنامه هسته‌ای ایران منعقد شد که به دلیل اهمیت توافق سیاسی حداقل در سطح عمومی در حاشیه قرار گرفت.

این توافق، توافقی بود که ساعاتی قبل از اعلام وزرای خارجه ایران و گروه ۱+۵ در دستیابی به توافق نهایی، میان علی‌اکبر صالحی و یوکیا آمانو در هتل کوبورگ وین منعقد شد که اهمیتی اگر بیشتر از برجام بیشتر نداشت کمتر هم نبود.

دو طرف توافق کردند تا ۲۳ مهرماه یکی از مناقشه برانگیز ترین پرونده‌های باقی‌مانده در سازمان بین‌المللی انرژی اتمی یعنی گذشته برنامه هسته‌ای ایران را مختومه کنند؛ پرونده‌ای که قبل از دستیابی ایران و گروه ۱+۵ مانعی دستیابی به توافق نهایی بود و بعد از توافق هم به‌پیش نیاز اجرای توافق تبدیل شد.

بر پایه راهکاری که وزرای خارجه ایران و گروه ۱+۵ در روزهای منتهی به پایان مذاکرات در آخرین دور گفت‌وگوهای وین به آن رسیدند و منتج به سفر غیرمنتظره یوکیا آمانو به تهران و دیدار با حسن روحانی رییس‌جمهور و علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی شد، مقرر شد که حل‌وفصل و پایان دادن به پرونده گذشته برنامه هسته‌ای ایران یا ابعاد احتمالی این برنامه موسوم به PMD در قالب تفاهمی میان ایران و آژانس پیش از اجرای برجام در دستور کار دو طرف قرار گیرد.

در سال ۹۲ و همزمان با دستیابی ایران و گروه ۱+۵ به تفاهم اولیه در ژنو۳ موسوم به برنامه اقدام مشترک، جمهوری اسلامی و آژانس بین‌المللی به‌منظور مختومه کردن این پرونده نقشه راهی تنظیم کردند که بر اساس این نقشه راه مقرر شد که ایران در سه‌گام تا ۳ شهریور سال ۱۳۹۳ به سؤالات باقی‌مانده پاسخ دهند.

در همین راستا ایران در دو گام اولیه ابتدا به شش و سپس به هفت سؤال مطرح‌شده پاسخ داد و دو طرف وارد گام سوم شدند. اما طرفین دربرداشتن گام سوم که قرار بود ایران به ۵ سؤال پاسخ دهد به دلیل وجود دو سؤال مناقشه برانگیز یعنی: «تبادل اطلاعات با آژانس در رابطه با ادعاهای مطرح‌شده در خصوص مبادرت به انفجارات قدرتمند، ازجمله انجام آزمایش انفجار قدرتمند در مقیاس بزرگ در ایران؛ ارائه اطلاعات مربوطه موردتوافق و توضیحات مربوط به مطالعات صورت گرفته و/یا مقالات منتشرشده در ایران در رابطه با ترابرد نوترون و مدل‌سازی‌ها و محاسبات مربوطه و استفاده ادعایی از آن‌ها در مواد فشرده» ناتوان ماندند.

این همان اختلافی است که سال‌ها است به مانع اصلی حل‌وفصل اختلافات میان ایران و آژانس تبدیل‌شده است که پایان دادن به این اختلاف نیازمند گفت‌وگو با دانشمندان هسته‌ای ایران و بازدید بازرسان آژانس بین‌المللی از سایت نظامی پارچین است.

پارچین، سایت نظامی است در جنوب شرقی تهران که از حدود ۱۱ سال پیش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر اساس اسناد نهادهای اطلاعاتی برخی کشورهای غربی مدعی آزمایش‌های هسته‌ای در این سایت شده است.

آژانس این ادعا را در سال ۲۰۰۳ میلادی بر پایه تصاویری که از وجود اتاقک و مخزنی که گفته می‌شود برای آزمایش‌های هسته‌ای به کار می‌رود مطرح کرده بود.

سال ۲۰۰۳، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اطلاعات خود را درباره این اتاقک هسته‌ای این‌گونه گزارش داده بود: بر پایه اطلاعات یک کشور عضو (آمریکا) و عکس‌های ماهواره‌ای، ایران در سال ۲۰۰۰ در پارچین اتاقک ساخته که برای آزمایش‌های شبیه‌سازی هسته‌ای مناسب است. این آزمایش‌ها با مواد منفجره شناخته‌شده (غیرهسته‌ای) انجام‌شده تا اثرات انفجار را روی مواد خاص بررسی نماید؛ این آزمایش‌ها معروف به هیدرودینامیک هستند و یک گام لازم برای توسعه سلاح‌های هسته‌ای است. در این آزمایش‌ها، ایران از فلز تنگستن به‌عنوان جایگزینی برای به‌کارگیری نوترون استفاده کرد».

در بند دیگر درباره تولید نوترون که آژانس آن را هم مرتبط با پارچین دانسته بود، گفته بود: «آژانس توسط یک دولت آگاهی پیدا کرد که ایران کار را برای ساخت یک کپسول مناسب برای جای دادن مواد هسته‌ای انجام داده است. یک دولت عضو دیگر هم به آژانس گفت: ممکن است ایران آزمایش‌هایی در این زمینه درباره ارزیابی تولید نوترون مناسب برای انفجار هسته‌ای انجام داده باشد و طراحی این کپسول مطابق است با آن طراحی که ادعا شود، توسط شبکه قاچاق به ایران برده شده است».

بر همین اساس از سال ۲۰۰۳ آژانس به‌طور مکرر خواستار بازدید از سایت پارچین بوده است. بااین‌حال این درخواست جز یک‌بار از سوی جمهوری اسلامی ایران مورد اجابت قرار نگرفت.

بازرسان آژانس در چارچوب ادعای خود موفق شدند، سال ۲۰۰۵ یک‌بار از پارچین بازدید کردند، اما به گفته یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در آن زمان آژانس اطلاعات لازم برای شناسایی محل موردنظر برای انجام تحقیقات را نداشت.

پس‌ ازآن هم ایران بر پایه این استدلال که پارچین نه یک سایت هسته‌ای بلکه سایت نظامی است دیگر اجازه بازدید از آن را به بازرسان آژانس نداد که البته بخشی از دلیل مخالفت ایران با بازدید بازرسان از پارچین ناشی از عدم اطمینان به آژانس در حفظ اسرار و اطلاعات محرمانه نظامی بود.

ایران تأکید دارد که تاکنون آژانس نتوانسته است به تعهد خود به حفظ اطلاعات کشورهای عضو به‌خصوص اطلاعات مربوط به برنامه هسته‌ای ایران پایبند بماند که همین عدم پایبندی به عاملی در نگرانی نسبت به لو رفتن اسرار نظامی ایران در پی بازدید بازرسان از پارچین تبدیل‌شده است.

به نظر می‌رسد که بر پایه توافقی که ایران و آژانس در ۲۳ تیرماه به آن رسیده‌اند که البته محتوای آن تاکنون محرمانه باقی‌مانده است، دو طرف به راهکارهایی برای رفع این نگرانی رسیده‌اند که بر اساس برخی گزارش‌های تأیید نشده رسانه‌های غربی یکی از این راهکارها بازرسی از پارچین از طریق بازرسان و تجهیزات ایرانی است.

درهرحال با توجه به جدیتی که دو طرف به‌ویژه آژانس با محرمانه نگه‌داشتن محتوای توافق با ایران باوجود فشار فراوان سناتورهای جمهوری‌خواه آمریکایی از خود نشان داده است این احتمال وجود دارد که دو طرف بتوانند این بار به نقشه‌خوانی راه ناهموار پیش‌رو برسند.