این شاید راز و رمز اصلی و همه جانبه حمل و نقل در حیات بشری است .   حمل و نقل و جابجاگری اصطلاحی است بسیار ژرف و گسترده شامل عمل جابجائی انسان ، کالا ، انرژی ، خدمات ، اطلاعات  ودانش  در یک فضای ترکیبی فیزیکی و مجازی است . در حقیقت حمل و نقل یکی از گسترده ترین دانشها و فنون بشری است که به گونه ای سایر علوم و فنون جهان را مستقیم و غیر مستقیم در بر گرفته است .

تحولاتی که در دانش فنی و حمل و نقل و ارتباطات پدید آمده، در حال ساختن جهانی هستند که در آن هر چیزی را میتوان در هرجای دنیا ساخت و در هر جای دیگر فروخت . با این اوصاف ایران به لحاظ موقعیت ممتاز جغرافیایی  و قرار گیری در مسیر و گره کریدورهای بین المللی کریدور تراسیکا , کریدور جاده ابریشم ( غرب – شرق ), کریدورشبکه تار ,کریدورهای سه گانه آلتید , کریدور شبکه های بزرگراههای آسیایی , کریدور شمال- جنوب و داشتن منابع غنی معدنی و نیروی انسانی فراوان , خاک و اقلیم مناسب  و میراث فرهنگی و تاریخی از مزایایی نسبی  در حوزه صنایع مرتبط با نفت و گاز ، کشاورزی ، گردشگری  و حمل و نقل بین المللی و بازرگانی و تجاری و…. فراوانی برخوردارمیباشد . از این رو طبیعتاکشورهایی که در مسیر کریدورهای ترانزیتی قرار دارند میتوانند بیشترین بهره را از این تجارت ببرند. گذشته از این نقش طبق پیش بینی کارشناسان  صنعت برتر جهان در چند سال آینده پس از حمل ونقل و ترانزیت کالا صنعت گردشگری از اهمیت خاصی برخوردار خواهد بودکه بدون توسعه و رشد صنعت حمل ونقل غیر ممکن به نظر میرسد.لذا بسط این صنعت برای  کشوری همچون ایران  که دارای امکانات بالقوه و بالفعل بسیار مناسبی جهت گردشگری میباشد ، مسئله ای بسیار مهم وضروری است و درآمدهای ناشی از آن در کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی بسیار کارگشا خواهد بود . بهره برداری از این موقعیت ممتاز جعرافیایی و طبیعی در  جهت تبدیل شدن ایران به شاهراه ترانزیتی منطقه به شرط داشتن سند جامع حمل ونقل و همکاری و هماهنگی جهت پیشبرد برنامه های مصوب در آن با توجه به رشد سخت افزاری و نرم افزاری برنامه های حمل ونقل کشورهای همسایه  به صورت کاملا جدی ومحسوس مشاهده می شود. ایران کشوری است به عنوان پل شرق و غرب در ارتباط ملتها نقش داشته و در طول تاریخ کهن خود همواره چهار راهی برای ارتباط ملتها و کانون مهم برخورد افکار و عقیده دنیای قدیم بحساب می‌آمد . کشور ایران از زمان قدیم تا حال حاضر بعنوان چهار راه تجارت و داد و ستد بین ملل وکشورهای غربی و شرقی جهان بوده و طی مدتهای مدیدی با داشتن معابری امن و مهم در گسترش و توسعه حمل و نقل بین‌المللی کالا نقش بسزایی ایفاء نموده است . احداث راه مروارید ، راه شاهی ، ادویه در زمان عیلامیها در سه هزار سال قبل و احداث جاده ابریشم برای ارتباطات ، رفت و آمد و مبادله کالا فیمابین دو ناحیه حاصلخیز با تمدنهای پیشرفته مصر و چین در زمان اشکانیان برای پیوند در کرانه خاوری و باختری از“ شیان“ در چین تا “ صور و انطاکیه“ در خاورمیانه و پوشش دادن بخش مهمی از خاک ایران تاکیدی بر این ادعاست که ایران در طول تاریخ جهان یکی از عناصر مهم تاریخ و تمدن بشری وسیع تجارت بین آسیا و اروپا بوده است .

ترانزیت را معجزه قرن ۲۱ می نامند ، و شاخص آن کشورهائی است که در این زمینه سرمایه گذاری کرده‌اند و مزیت های نسبی جدیدی را متناسب با برنامه های اقتصاد بین الملل خلق نموده و سیستم های سخت افزاری و نرم افزاری را با الهام از برنامه های جهانی بوجود آورده اند. مثلاٌ در حال حاضر حجم بزرگی از حمل و نقل کانتینری و یا ترانزیتی در بندر سنگاپور انجام می پذیرد . حجم تجارت در دنیا حدود ۵۳۰۰۰ میلیارد دلار بود که از این میان حجم تجارت جهانی در سال ۲۰۱۴ بالغ بر ۱۹۷۰۰ میلیارد دلار در هرسال می‌باشد که بیش از ۵۷۰۰ میلیارد دلار حجم تجارت آسیا و اروپا میباشد ، هزینه حمل ۱۰ درصد حجم تجارت است و این هزینه حمل درآسیا بالغ بر ۵۳۰ میلیارد دلار میباشد . جمهوری اسلامی ایران به لحاظ موقعیت ممتاز جغرافیایی همانند ۴ هزار سال قبل در راه تجارت آسیا و اروپا قرار گرفته است که می‌تواند با اقدامات و برنامه ریزی مناسب ده صد درآمد حاصل از ۵۳۰ میلیارد دلار هزینه حمل بین آسیا و اروپا را کسب نماید . یعنی ۵۳ میلیارد دلار که معادل درآمدهـای نفتی کشور است .

جمهوری اسلامی ایران از نظر ژئوپلیتیک دارای موقعیتی است که آن را در نظام بین‌الملل و ساختار منطقه‌ای در جایگاه ویژه‌ای قرار می‌دهد. جمهوری اسلامی ایران در منطقه‌ای قرار گرفته است که منبع تغذیه انرژی جهان به شمار می‌رود و بخش قابل توجه منابع نفت و گاز جهان را در خود جای داده است. ایران تنها کشوری است که به هر دو حوزه نفت و گاز و همچنین به خلیج فارس و دریای خزر دسترسی مستقیم دارد. ایران از لحاظ دارا بودن گاز، با بیش از ۱۷ تریلیون متر مکعب مقام دوم جهان را پس از روسیه دارد. از لحاظ نفت با ذخایر ۳/۱۲ میلیارد تن مقام پنجم جهان را پس از عربستان، عراق، کویت، و امارات متحده عربی دارد. با توجه به پیش‌بینی استمرار وابستگی جهان به این نوع انرژی در سالهای آتی کشور ایران همچنان نقش عمده خود را در تامین انرژی جهان حفظ خواهد کرد.

ایران محل تلاقی و راه ارتباطی اروپا به جنوب و جنوب شرق آسیا (محل زندگی بیش از یک سوم جمعیت جهان) می‌باشد. به لحاظ موقعیت جغرافیایی مانند پلی کشورهای اروپایی را به کشورهای آسیای جنوب شرقی متصل می‌کند. همچنین دسترسی کشورهای استقلال یافته آسیای میانه و منطقه قفقاز به آبهای آزاد از طریق ایران مهیا می‌شود. ایران با توجه به موقعیت قرار گرفتن در کنار آبهای ساحلی شمال و جنوب از امکان حمل و نقل ارزان کالا برای ترانزیت کالاها از شمال به جنوب برخوردار است. برخورداری از بازار وسیع برای تولیدات صنعتی و ظرفیت قابل توجه (و بالقوه) برای تولید صنعتی می‌تواند امتیاز بزرگی جهت جلب سرمایه‌های خارجی و تسخیر بازار در حوزه خلیج فارس و کشورهای آسیای میانه محسوب شود. ایران به لحاظ دارا بودن تنوع آب و هوایی، از تنوع محصولات کشاورزی نیز، برخوردار است. از لحاظ ساختار جمعیتی، نیروی جوان بخش اعظم جمعیت را به خود اختصاص داده است و در نتیجه این امر موجب عرضه نیروی کار جوان و با تحصیلات کافی برای آموزش و یادگیری مهارتهای مورد نیاز شده است که می‌تواند موجب بروز مزیت نسبی در بسیاری از حلقه‌های تولید صنعتی در تقسیم کار بین‌المللی گردد.

برخورداری از مکانهای تاریخی و دیدنی بسیار در اکثر نقاط ایران می‌تواند زمینه رونق بخشیدن به صنعت توریسم را فراهم آورد و در نتیجه موجب افزایش اشتغال و افزایش تولید ناخالص داخلی گردد. این مهم، می‌تواند کشور را در رسیدن به رشد و توسعه کمک کند و به طی کردن مرحله گذار سرعت بخشد.

ایجاد مناطق آزاد در کشور می تواند در بهره گیری از مزیت های فوق در جهت تسریع رشد اقتصادی و برطرف کردن نارسائیها و مشکلات موجود یاری رساند.

استان آذربایجانشرقی در شمال غربی کشورمان واقع شده است که از ضلع شمال با جمهوریهای آذربایجان و ارمنستان و جمهوری خود مختاری نخجوان از ضلع جنوب با استانهای آذربایجانغربی و زنجان و از ضلع شرقی با استان اردبیل و از ضلع غربی با استان آذربایجانغربی هم مرز است . در حال حاضر ارتباط استان آذربایجانشرقی در طول مرزهای شمالی با کشورهای ارمنستان و آذربایجان از سه نقطه مرزی جلفا ـ نوردوز و خدا آفرین انجام می‌گیرد که در این میان مرز جلفا از اهمیت خاصی برخوردار می‌باشد . شهر مرزی جلفا از طریق خط آهن نخجوان ، ایروان و تفلیس به جمهوری اوکراین و بنادر دریای سیاه وصل می‌شود . این امــر و نزدیکی استان به دریای سیاه به آن اهمیت و جـایگاه خاصـی بخشیده است . موقعیت ممتاز جغرافیایی و ترانزیتی ایران در منطقه جنوب غرب آسیا و دارا بودن نقش چهارراهی دنیای شرق – غرب و شمال – جنوب ، سبب شده استانهای مرزی خصوصا استانهایی که در مسیر ترانزیت جاده ای ، ریلی ، دریایی و هوائی قرار گرفته اند از جایگاه ممتاز اقتصادی برخوردار بوده باشند . استانهای آذربایجانشرقی با پسکرانه های قابل قبول جاده ای ، ریلی و هوائی به عنوان نقطه همگرا و گرهگاه شبکه های ارتباطی ایران با کشورهای قفقاز و ماورای قفقاز و اروپا توانسته نقش خود را در عرصه پشتیبانی ، اقتصادی ، تجاری و فنی در ابعاد نیروی انسانی کارا و توانمند و زیر ساختهای مربوط ایفا نماید . ولی آنچه به نظر می رسد ، در صورت برنامه ریزی سخت افزاری و نرم افزاری اعم از تولید ، ایجاد و تقویت مزیتهای نسبی منطقه ای و فرا منطقه ای در عرصه های اقتصادی و فرهنگی ( گردشگری آموزشی ، درمانی ، تفریحی و علمی و .. ) و تدوین برنامه های مدون با الهام از برنامه های بالا دستی و خواستگاههای بازارهای هدف ، این استان می تواند به عنوان یک قطب فعالیتی خصوصا در حوزه های صنعتی ، بازرگانی و تجاری و گردشگری ایفاء نقش نموده و مسبب شکل گیری یک حوزه فعالیتی با عملکرد بین المللی در شمال غرب ایران باشد. استان آذربایجانشرقی با توجه به موقعیت ممتازش در محل اتصال کریدورهای ترانزیتی شمال – جنوب و غرب- شرق و نزدیکی به بازارهای cis  و ترکیه قادر است ۱۵% از سهم ناخالص در آمدهای حمل و نقلی کشور را بخود اختصاص بدهد . و این مزیت را دارد که محل شکل گیری شهرها و پارکهای لجستیکی در اطراف شهر تبریز و مناطق آزاد و ویژه استان را بر خود ایجاد کند در این صورت خواهد توانست هر سال ۱۲۰ میلیون تن کالا را با ایجاد ارزش افزوده و یا دپو کالا از خود عبور دهد .

پتانسیل های آذربایجان شرقی در نگاه کلی

موقعیت ممتاز جغرافیائی استان آذربایجانشرقی در شمال غرب کشور و قرار گیری آن در مسیر شاهراههای جاده ای و ریلی ایران با قفقاز ـ آسیای میانه ـ اروپا و روسیه و ترکیه .
وجود امکانات بسیار خوب گمرکی در استان .
پیوند اقتصادی با جمعیت ۳۰۰ میلیون نفری کشورهای اکو .
وجود امکانات و تجهیزات مناسب شبکه راههای جاده‌ای و ریلی در استان .
وجود فرودگاه بین المللی تبریز در جهت حمل و نقل کالا‌های ویژه به نقاط مختلف کشور و کشورهای مشترک المنافع شوروی سابق .
وجود امکانات زیر بنائی مناسب اعم از آب ، و برق ، تلفن در راستای تجهیز  تاسیسات و مستحدثات بین راهی و پایانه های مرزی استان و تسهیل ، تسریع در جریان حمل و نقل و صادرات .
وجود کارخانجات صنعتی سنگین و سبک در استان و صادرات محصولات آنها به خارج از استان و کشورکه لازمه رشد و توسعه صنایع ، وجود حمل و نقل قوی و سریع میباشد .
وجود توانمندیها و پتانسیلهای مناسب استان در امورات کشاورزی ( باغداری و زراعت و دامپروری و صنایع دستی – فرش و … ) و وجود دو دشت گردیان و گلفرج در کناره ارس  و سایر نقاط استان بمانند دشت های مراغه و سراب و …… که جهت انتقال محصولات استحصالی به مراکز مصرف داخلی و خارجی نیاز به حمل و نقل توانمند دارند .
وجود دو پایانه مرزی جلفا و نوردوز و تجهیزات و تاسیسات مناسب برای تسریع و تسهیل در امر صادرات استانی به خارج از کشور .

پایانه مرزی جلفا:
در مرز جمهوری خومختار نخجوان در ۱۳۰ کیلومتری تبریز و۲۰۰کیلومتری مرز بازرگان واقع شده است .

    – پایانه مرزی نوردوز:

 در مرز جمهوری ارمنستان در ۱۸۰ کیلومتری تبریز و ۶۰کیلومتری شهر جلفا واقع شده است .

فعالیت منطقه آزاد تجاری و صنعتی ارس در شمال غرب استان و جذب سرمایه گذاریهای کلان خارجی و داخلی در امورات صنعتی ، کشاورزی و خدماتی و …. در آینده نزدیک .
وجود نیروی انسانی کافی در صنعت حمل و نقل اعم از راننده ، شرکت ، کارگزاران و سیاستگذاران امورات حمل و نقلی و گمرکی .
وجود وسائط نقلیه کافی و مطلوب در جابجائی تولیدات و صادرات محصولات کشاورزی ، صنعتی به خارج و داخل کشور .
وجود بازار تبریز بعنوان هسته مرکزی و تجاری شمال غرب کشور و چهار راه تجاری ناحیه شمال غرب ایران و تامین اکثریت نیازمندیهای استانهای همجوار از شهر تبریز .
وجود تیر پارکها و مجتمع های خدماتی و رفاهی در تمام شبکه راههای جاده ای استان بعنوان محرک سرعت و امنیت حمل و نقل .
وجود گمرکات سهلان ، تبریز و جلفا و نوردوز با ظرفیت‌های بالای ذخیره و انبار کالا. (حجم ظرفیت ۵۰۰۰۰ تن کالا ) .
وجود مراکز بزرگ و مطرح طبیعی و فرهنگی و تاریخی در استان آذربایجانشرقی و وجود پتانسیلهای اساسی در توسعه گردشگری ملی و فراملی .
وجود پتانسیلهای لازم برای  توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی با وجود پالایشگاه تبریز و پالایشگاههای خصوصی در حال احداث .
وجود معادن بزرگ در سطح استان و امکان فرآوری آن معادن در بستره استان برای صادرات به استانهای همجوار و حتی خارج از کشور .

پیشنهادات

تشکیل صندوق مشترک برای احداث زیربناهای ارتباطی و لجستیکی
احداث هاب لجستیکی که توان جابجایی و صادرات مجدد و دپو  ۱۲۰ میلیون تن کالا را داشته باشد .
برنامه ریزی برای احداث اتوبان تبریز – بازرگان با همکاری سرمایه گذاران ترکیه
برنامه ریزی برای احداث خط آهن تبریز – بازرگان و کارص برای ارتباط پیوسته ریلی برای تکمیل عملکرد کریدور غرب و شرق  ( چین – ترکمستان – ایران – ترکیه و اروپا ) و شمال – جنوب ( چابهار یا بندر عباس -ترکیه – اروپا )
برنامه ریزی برای اتصال خط آهن ایران از طریق نخجوان به ترکیه و به تبع گرجستان و هابهای در دست احداث پرلیسی و گالینینگراد.
احداث اتوبان  جلفا – بیله سوار  برای پیوستگی جاده ارتباطی بازرگان – جلفا – بیله سوار
برنامه ریزی برای سرمایه گذاریهای مشترک برای احداث تیر پارکهای مجهز در مسیرهای ترانزیتی با امکانات مناسب برای اسکان موقت رانندگان
احداث کارگوی باری در فرودگاه تبریز

احداث بنادر خشک در منطقه سهلان برای تسهیل امورات گمرکی مرزهای زمینی کشور اعم از بازرگان –رازی و سرو
هماهنگی با کشورهای همجوار برای کاهش هزینه های ترانزیت کامیونهای ایرانی و ترک به کشورهای هدف استان برای رونق دهی به ترانزیت کالا خصوصا با خود مختاری نخجوان.