قالی‌ها و قالیچه‌های تولیدی به وسیله مردم خطه آذربایجان مالامال از نقوشی هندسی و شکسته با برخورداری از رنگ‌های تند و تیره، همواره از موقعیتی خاص بهرمند بوده و هست.

در جهان در تاریخ اقوام کمتر هنری استمرار یافته و برانگیخته از ذهن انسان می‌توان یافت که همچون فرش‌بافی ضمن داشتن جنبه هنری صد درصد، صنعتی و مصرفی صرف و قوام بخش پایه‌های اقتصاد خانواده‌ها، ایلات و عشایر و اقوام و کشورها و نیز متاعی تجاری و سود بخش باشد، بدون آنکه بتوان بین خواص متفاوت مذکور مرز و جدایی قائل شد و مشاهده نمود یا جنبه‌ای را بر سایر جنبه‌های آن برتری داد.

این ویژگی است که فرش را در میان دیگر دستاوردهای هنری جهانیان پرآوازه و مقبول عام ساخته است. از لحاظ هنری این دستباف چکیده‌ای از مجموعه هنرهای دستی انسان در طول تاریخ آشنایی او با هنر از جمله خط، نگارگری صورت‌گری و نقاشی و تذهیب و تشعیر، منبت، معرق، خاتم، کاشی‌کاری، مینیاتور، سیاه قلم، رنگ و رنگ‌رزی و نیز مبین ذوق و سلیقه، استعداد و خلاقیت و تفکر و تجسم اوست.

با وجود توسعه دامنه بهره‌گیری از اهرم و چرخ و ماشین در عصر حاضر، امور مربوط به فرش از مرحله پرورش گوسفند تا چیدن پشم و رستن و تابیدن نخ و رنگ‌رزی و طراحی و بافتن و سرانجام بریدن این دستباف از دار بدون هرگونه وابستگی انجام نشدنی است و بدین گونه صورت می‌پذیرد و بدین لحاظ است که عصاره هنر انسان و بهترین بیان‌گر طبیعت و تمنیات اوست.

فرش کالایی مصرفی است نه تفننی، تزئینی محض است. کدام کالای دستی را می‌توان یافت که بدین حد در متن زندگی و خانه و کاشانه اکثریت غریب به اتفاق جامعه حاضر باشد و پیوسته راحتی و آسایش هدیه کند. قوام بخش پایه‌های اقتصاد افراد و خانواده‌ها و اقوام و در مجموعه کشور می‌باشد زیرا برای افراد سرمایه‌ای است مطمئن که روز به روز به ارزش آن افزوده می‌شود و برای کشور تامین‌کننده ذخایر ارزی در سطح جهان است و تجربه نشان داده است که فرش در بین صادرات غیرنفتی مهم‌ترین پشتوانه و تامین‌کننده اعتبار است.

این کالا سرانجام متاعی تجاری و سودبخش است بدان گونه که هزاران سرمایه‌گذار ایرانی و غیرایرانی را به خود مشغول داشته و جملگی از دست یافتن بدان خوشنود و راضی‌اند.

قالی‌بافان تبریزی با وجود مشکلات فراوان برای بقاء در جامعه فرش‌بافی کشور و جهان تلاش می‌کنند.

این هنر با وجود گذر از پیچ و خم‌های بسیار در طول تاریخ توانسته خود را سر پا نگهدارد و در این میان حمایت‌های مسئولان دولتی از این صنعت با وجود تولیدکنندگان زیاد، چندان مورد توجه نبوده است.

از سوی دیگر جامعه فرش‌بافی در درون خود نیز با مشکلاتی دست به گریبان است که موجب کاهش کیفیت فرش تولیدی تبریز شده است.

در حال حاضر قیمت تمام شده فرش با محاسبه هزینه کارگران رقم بالایی را شامل می‌شود که این رقم در بازار فروش چندان سودده نیست.

به فعالیت خود در حوزه فرش افتخار می‌کنم

 اسماعیل چمنی رئیس اتحادیه تولیدکنندگان فرش دستباف ایران معتقد است: نسل جوان تمایل چندانی به ادامه کار آباء و اجدادی خود در زمینه قالی‌بافی ندارد و این در حالی است در شرایط کنونی اشتغال در این حوزه آسان، ارزان و سریع است.

وی خود را فرزند بازار فرش می‌داند و می‌گوید: به فعالیت خود در حوزه فرش افتخار می‌کنم و قالی‌بافان نیز از شغل خود شرمسار نباشند.

چمنی، استفاده از مواد اولیه نامرغوب را موجب افت کیفیت و از دست دادن بازارهای جهانی دانسته و اضافه می‌کند: رنگ‌های ارزان‌قیمت به کارگاه‌های فرش ما نفوذ کرده‌اند و کیفیت فرش را پائین می‌آورند که باید جلوی این حرکت گرفته شود.

رئیس اتحادیه تولیدکنندگان فرش دستباف ایران بر جلب حمایت نمایندگان مجلس تاکید کرده، خواستار تشکیل فراکسیون فرش دستباف در خانه ملت شد.

 وی پیشنهاد می‌کند که کمیته فرش زیرمجموعه کمیسیون صنایع و معادن مجلس تشکیل شود تا تشکیلات قدیمی‌تر فرش در این حوزه ایفای نقش کنند.

چمنی، با اشاره به رویکرد اتاق بازرگانی در حمایت از تجارت و تولید فرش، از ایجاد کمیسیون فرش، صنایع‌دستی و گردشگری در اتاق بازرگانی تبریز خبر داد.

فناوری نانو در رنگ فرش آموزش داده می‌شود

محمدرضا سیابانی،مدیرکل آموزش فنی ‌و حرفه‌ای آذربایجان‌شرقی به رسالت این اداره‌کل در امر آموزش اشاره کرده، می‌گوید: تعداد زیادی از هنرجویان در زمینه فرش در این اداره‌کل همانند گروه‌های دیگر آموزش داده می‌شوند.

وی ادامه می‌دهد: از سال تحصیلی جدید در رشته فرش در مقطع کارشناسی دانشجو خواهیم پذیرفت که با توجه به اهمیت ایمنی در محیط‌زیست، بر ثابت بودن کیفیت فرش نیز تاکید داریم.

مدیرکل آموزش فنی ‌و حرفه‌ای آذربایجان‌شرقی می‌گوید: فناوری نانو در رنگ فرش آموزش داده می‌شود و در این خصوص آموزش‌های لازم به متقاضیان و علاقمندان داده خواهد شد، از این رو آماده همکاری با اتحادیه‌های فرش برای تمرکز در آموزش هستیم.

۸۳ هزار نفر از بیمه قالی‌بافی در استان برخوردارند

رحیم اردلان، مدیرکل تامین اجتماعی آذربایجان‌شرقی با اشاره به تلاش این اداره‌کل برای هدایت بیمه قالی‌بافان به سوی گروه‌های هدف اظهار کرد: طرح بیمه قالی‌بافان نخستین بار توسط نمایندگان مجلس شورای اسلامی استان آذربایجان‌شرقی مطرح شد و به تصویب رسید.

وی می‌گوید: در حال حاضر ۸۳ هزار نفر در استان از بیمه قالی‌بافان برخوردار هستند که درصد بالایی از این بیمه‌شدگان در صنعت قالی‌بافی شاغل نیستند.

مدیرکل تامین اجتماعی آذربایجان‌شرقی می‌افزاید: با توجه به پایین بودن سهم بیمه قالی‌بافی، امکان بیمه همه وجود ندارد و باید به سمتی حرکت کنیم که بیمه‌های نادرست سلب شده و به سمت افراد مشمول واقعی هدایت شود.

وی، افزایش سهمیه برای بیمه قالی‌بافان را از اهداف تامین اجتماعی آذربایجان‌شرقی برشمرده و اعلام کرد: تمام تلاش خود را برای افزایش این سهمیه به‌ کار خواهم گرفت، البته باید اذعان داشت که متوجه زحمات این قشر پرتلاش هستیم اما محدودیت‌های سهمیه‌ای نیز وجود دارد.

قالی‌بافان کم‌درآمد تقویت شوند

علی قره‌باغی از تولیدکنندگان فرش دستباف تبریز با اشاره به سابقه ۵۰ ساله خود در زمینه تولید فرش گفت: فرش‌های تولیدی خود را با شناسنامه عالی و با استفاده از رنگ‌های طبیعی و گیاهی تولید کرده‌ایم.

وی ادامه داد: حمایت از قشر پائین قالی‌بافان و تقویت آنان یک مطالبه و خواسته است که باید صورت عملی به خود گیرد و استفاده از کارافتادگان راهنما نیز باید در دستور کار باشد.

قره‌باغی با بیان اینکه استادکاران طراح فرش باید تجلیل شده و به کار گرفته شوند، گفت: در خصوص حمایت از آنان می‌توان از خدمات مشاوره‌ای آنان بهره گرفت.

وی ادامه داد: قالی‌بافان در زمینه خرید مصالح اولیه نیازمند مشاوره و راهنمایی هستند تا بازار کار فرش توسعه کمی و کیفی پیدا کند.

بهره‌گیری از مشاوران با تجربه از زیان‌دهی جلوگیری می‌کند

عباس جدیری از طراحان قالی نیز معتقد است: در حال حاضر گرایش به نقشه‌های فرش‌های ماشینی در بافت فرش‌های دستی رو به افزایش است که این امر قابل قبول نیست و باید گرایش به صنعت فرادستی قالی‌بافی صورت گیرد.

وی خاطرنشان کرد: هزینه‌هایی که در زمینه تولید فرش صورت می‌گیرد در برخی موارد با شکست در فروش مواجه می‌شود که مشاوره گرفتن از افراد با تجربه قبل از بافت فرش ضروری است.

جمعیت تولیدکنندگان فرش در حال کاهش است

اسماعیل باباپور از تولیدکنندگان و بافندگان فرش تبریز با اشاره به جمعیت فعلی قالی‌بافان در تبریز و شهرهای اطراف گفت: در حال حاضر جمعیت قالی‌باف به شدت در حال کاهش است و شیب این کاهش به طرف فرش‌های بزرگ است.

وی افزود: بافت تابلوفرش در میان هنرمندان فرش دستباف از حالت هنری به تجاری و سفارش مشتری تبدیل شده و این امر با رویکرد گذشته که بیشتر هنرمحور بود، متفاوت است.

باباپور افزود: در حال حاضر در شهر تبریز بیشتر فرش‌ها با عنوان تابلوفرش تولید ‌شده و در روستاهای اطراف فرش‌های بزرگ‌تر تولید می‌شود که دستمزد آنان نیز اغلب پائین است.

جمعیت پراکنده قالی‌باف قدرت چانه‌زنی ندارند

مصطفی باقری از تجار فرش تبریز با بیان اینکه حمایت از قالی‌بافان در زمینه‌های مختلف ضروری است،گفت: اعضای خانواده قالی‌بافان از قدرت چانه‌زنی برخوردار نیستند در حالی که از صنایع بزرگ حمایت می‌شود اما از قالی‌باف که جمعیت پراکنده‌ای هستند حمایت چندانی نمی‌شود.

وی با یادآوری این موضوع که قالی‌بافی نیازمند هم‌گرایی است، گفت: در حال حاضر قالی‌بافان جمعیت منسجمی ندارند تا در مواقع ضروری بتوانند از حمایت‌های لازم صنفی نیز برخوردار شوند.

امضای تفاهم‌نامه همکاری بین مرکز ملی فرش ایران و صندوق ضمانت صادرات ایران به منظور تسهیل در صادرات فرش دستباف

حمید کارگر رئیس مرکز ملی فرش ایران با بیان اینکه به دلایل عدیده صنعت فرش و توجه به آن قابل اتکاست، تصریح کرد: در شرایطی که دشمنان نظام از هر طرف قصد ضربه زدن به این نظام را دارند، از اقتصاد مقاومتی می‌توان به عنوان ضربه‌گیر در برابر توطئه‌ها استفاده کرد و با حداقل سرمایه در جامعه شغل‌های زیادی ایجاد کرد.

معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت با بیان اینکه صنعت فرش توانسته در حوزه اشتغال‌زایی و کمک به معیشت خانواده گام‌های مثبتی را بردارد، افزود: توجه به صنعت فرش مانع مهاجرت مردم از روستاها به شهرها شد؛ از این رو هر چه دولت و مردم به صنعت فرش توجه کنند، ثمرات خوبی را شاهد خواهیم بود.

کارگر با بیان اینکه دقت در تصمیم‌گیری می‌تواند بسیاری از مشکلات فراوان فرش دستباف را از میان بردارد، یادآور شد: اتحادیه، اصناف تولیدکننده و فروشندگان فرش دستباف برای بازاریابی، تجارت و شناسایی فرش دستباف باید از اهرم و ظرفیت مدیران کشوری و استانی و شهرستانی بهره بگیرند.

وی در ادامه از امضای تفاهم‌نامه همکاری بین مرکز ملی فرش ایران و صندوق ضمانت صادرات ایران به منظور تسهیل در صادرات فرش دستباف خبر داد و گفت: امیدواریم انعقاد این تفاهم‌نامه نیز که تسهیل‌کننده صادرات فرش خواهد بود، به روند افزایش صادرات فرش یاری برساند.

رئیس مرکز ملی فرش ایران، به ساختار سنتی فرش دستباف اشاره و تصریح کرد: اکثر تجار ما ممکن است در خارج از کشور دفاتر فروش داشته باشند و کالای خود را در این دفاتر شخصی خود به فروش برسانند.

وی تاکید کرد: این نوع فروش تا حدی پوشش‌های بیمه صندوق را تحت تأثیر قرار می‌دهد اما با این حال آمادگی آن را داریم تا برای ویژگی‌های سنتی هنر و صنعت فرش دستباف هم تدابیری اندیشه کنیم.

کارگر، از توافق مرکز ملی فرش ایران با صندوق مهر امام رضا(ع) برای پرداخت وام و تسهیلات با نرخ چهار درصد به هر یک از پشتیبانان تولیدکننده قالی دستباف خبر داد و گفت: هیچ محدودیتی در پرداخت این تسهیلات وجود ندارد و تا سقف ۱۰ میلیارد ریال به پشتیبانان تولیدکنندگان فرش دستباف پرداخت می‌شود.

وی تاکید کرد: اما در برخی استان‌ها به دلیل کج‌سلیقگی از سوی شعب این صندوق تسهیلات با کندی پرداخت شده است.

کارگر یادآور شد: پرداخت تسهیلات به صورت مستقیم به قالی‌بافان موجب رکود تولید فرش در کشور می‌شود و براساس بررسی‌های انجام شده، تسهیلاتی برای افزایش تولید در نظر گرفته شده که به تولیدکنندگان و عوامل تولید اختصاص می‌یابد.

این مقام وزارتی در ادامه سخنان خود اظهار کرد: هم اکنون انحرافاتی در بیمه قالی‌بافان وجود دارد که پایش آن موجب شناسایی قالی‌بافان واقعی و تقویت بازار فرش دستباف خواهد شد.

سخن پایانی ….

یکی از مسائل مهم در صنعت فرش که در دیدگاه‌های فعالان این صنعت به چشم می‌خورد، به هم خوردن جغرافیای تولید و عدم توازن در میان تولید و فروش فرش است.

برخی تولیدکنندگان فرش دستباف همچنان به استثمار جامعه قالی‌بافی روی آورده‌اند و بر همین اساس بافت فرش به عنوان شغل دوم برای اکثر آنان مبدل شده است.

عدم برخورداری از بیمه قالی‌بافی برای همه فرش‌بافان واقعی، عدم تسهیلات بانکی و عدم هم‌گرایی در میان فرش‌بافان از مشکلاتی است که مانعی برای ارتقای صنعت فرش دستباف است.

به عبارت دیگر عدم توازن میان تولید و تقاضا برای فرش و به صرفه نبودن تولید فرش موجب شده تا در بعد کلان، صنعت فرش جای خود را به صنایع درآمدزای دیگر بدهد.