دریاچه ارومیه دستاویزی برای تبلیغات سیاسی در آستانه انتخابات
دریاچه ارومیه دستاویزی برای تبلیغات سیاسی در آستانه انتخابات

اویاقلیق :چهار سال از وعده انتخاباتی حسن روحانی مبنی بر عزم جدی برای احیای دریاچه ارومیه و به دنبال آن تشکیل کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه در اولین مصوبه هیئت دولت یازدهم می‌گذرد، اما آنچه در پایان دولت باقی مانده است، ارائه آمار متناقضی از سوی سازمان محیط‌زیست است تا اینچنین دستاوردهای محیط‌زیستی دولت تدبیر […]

اویاقلیق :چهار سال از وعده انتخاباتی حسن روحانی مبنی بر عزم جدی برای احیای دریاچه ارومیه و به دنبال آن تشکیل کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه در اولین مصوبه هیئت دولت یازدهم می‌گذرد، اما آنچه در پایان دولت باقی مانده است، ارائه آمار متناقضی از سوی سازمان محیط‌زیست است تا اینچنین دستاوردهای محیط‌زیستی دولت تدبیر و امید در قالب کمیت قابل‌توجه‌تری قرار گیرد.

سازمان حفاظت محیط‌زیست در کانال تلگرامی «دستاوردهای محیط ‌زیستی دولت تدبیر و امید» با استناد به نمودار تراز آبی دریاچه ارومیه در فروردین ۹۶ که در وب‌‌‌سایت ستاد احیای دریاچه ارومیه منتشر شده، خبر از افزایش ۸۰سانتی‌متری تراز دریاچه در دولت یازدهم می‌دهد با این توضیح که پیش از آغاز به کار دولت یازدهم تراز دریاچه ارومیه سالانه با حدود ۳۰ سانتی‌متر کاهش روبه‌رو بوده است.

آماری که با نگاهی به گزارش‌های فروردین ۹۲، بر‌خلاف آنچه انتظار می‌رود، نه‌تنها اثری از افزایش ۸۰۰سانتی‌متری این تراز در فروردین ۹۶ مشاهده نمی‌کنیم، بلکه با ترازی ۱۲۷۱/۸۰ متری در فروردین ۹۲ مواجه می‌شویم که در مقایسه با تراز ۱۲۷۰/۸۲ متری فروردین ۹۶، کاهش یک‌متری تراز دریاچه طی چهار سال گذشته را به نمایش می‌گذارد.

در کمال ناباوری، تراز ۱۲۷۰/۰۴ متری دریاچه ارومیه که افزایش ۸۰سانتی‌متری آن در فروردین ۹۶۶، دستاورد دولت یازدهم محسوب شده، بر‌خلاف آنچه توسط مسئولان وانمود می‌شود، مربوط به سال ۹۲ یا پیش از آن نیست. تراز ۱۲۷۰/۰۴ متری دریاچه ارومیه که پایین‌ترین تراز این دریاچه از زمان شکل‌گیری تاکنون است، مربوط به دوم آبان‌ ۹۴، یعنی اواسط فعالیت دولت یازدهم است.

  چی چست؛ باز هم به مرگ در می زند/  چی چست، همچنان چشم انتظار ناجی

بارندگی های روزهای اخیر در خطه آذربایجان باز هم حال ناخوش، دریاچه ارومیه را درمان نکرده، تصور می شد با بارش های اخیر وضعیت حال این دریاچه در مقایسه با سال های اخیر بهتر بشود، ولی به نظر می آید این طوری نبوده است، دلیل بر این ادعا، همین که مدیرکل مدیریت بحران آذربایجان‌شرقی پس از بارش‌های اخیر، از اعلام کاهش۱۶ سانتی‌متری تراز آب دریاچه ارومیه نسبت به زمان مشابه سال ‌قبل خبر داده است.

این مقام مسئول همچنین بر این موضوع نیز تاکید داشته، که  سال گذشته هر روز به اندازه‌ی دو سانتی‌متر بر تراز آب دریاچه ارومیه افزوده می‌شد، ولی با این وجود در سال جاری‌ تنها در ۲۵ فروردین شاهد بارش زیاد باران بودیم که این میزان بارش، هنوز نتواسته سطح تراز دریاچه را مشابه سال قبل افزایش دهد.

با این اوصاف، در روزهای اخیر تراز آب دریاچه ارومیه برابر با ۱۲۷۰٫۸۶ اعلام شده که در مقایسه با زمان مشابه سال گذشته ۱۶ سانتی‌متر کاهش داشته است.

چی چست؛ باز هم به مرگ در می زند

در هر حال این روزها و در آینده نزدیک خشکی دریاچه ارومیه پیامدها و آثار بد زیادی را در منطقه و حتی جهان بر جای خواهد داشت، به طوری که طرح نجات دریاجه ارومیه این روزها به دلیل تأثیرات زیست محیطی خشک شدن آن که در فهرست ذخایر زیستی جهان ثبت شده، به یک موضوع بین المللی تبدیل شده است، ولی با این وجود هنوز راهکار ویژه و عملیاتی ارایه شده از سوی کارشناسان و مسئولان برای حل مشکل این دریاچه به نتیجه نرسیده است.

متخصصان و کارشناسان این عرصه بروز سونامی نمک، خشکی قنات‌ها، چاه‌ها، و آب‌های زیرزمینی، رسوب لایه های نمکی، اختلال در فتوسنتز، به‌هم خوردن تعادل آب‌های شیرین شور و شیرین، کاهش آب چاه‌ها، از بین رفتن زمین‌های زراعی و باغات حوضه، پیدایش بیماری‌های جدید و ناشناخته، نابودی و به‌هم خوردن تعادل اکوسیستم‎های منطقه، از بین رفتن گونه‌های جانوری گیاهی و جانوری شاخص حوضه، و تغییرات میکروکلیمایی آب‌و هوا را از جمله پیامدهای خشکی دریاچه ارومیه اعلام می کنند.

نخستین مصوبه دولت روحانی متوقف شد/ دریاچه‌ای که حال غرق کردن کسی را ندارد

دریاچه ارومیه اکنون حال غرق کردن کسی را ندارد؛ هرچه می‌خواهید دور شوید نترسید نه دریاچه‌ای مانده و نه ساحلی، ساحل همان دریاچه است و دریاچه همان ساحل، همه چیز امن و امان است.

 دریاچه زیبای “ارومیه”  که زمانی بزرگ‌ترین دریاچه داخلی ایران و دومین دریاچه شور جهان بعد از بحرالمیت به شمار می‌رفت با ۱۰۲ جزیره کوچک و بزرگ و طولی در حدود ۱۳۰ تا ۱۴۰ کیلومتر و عرضی بین ۱۵ تا ۵۰ کیلومتر با سطح آبی به عمق متوسط ۶ متر که در عمیق‌ترین نقطه به ۲۵ متر می‌رسید به بزرگ‌ترین زیستگاه طبیعی “آرتمیا ” مشهور بود.

اما این زیست‌بوم با تمام دار و ندارش رو به نابودی است، چرا که به گفته مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست، کاهش میزان نزولات جوی، پایین بودن راندمان آبیاری کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه و عدم اختصاص آب کافی برای تامین نیاز بیولوژیکی رودخانه‌های منتهی به دریاچه از عوامل تشدیدکننده بحران و کویری شدن منطقه به شمار می‌رود.

چند سالی است که عوامل مختلف دست به دست هم داده‌اند تا منحصر به‌فردترین تالاب جهان به دلیل میزان پسرفت آب به تهدیدی جدی برای ساکنان منطقه تبدیل شود، در نتیجه پس‌روی آب دریاچه، وسعت آن به میزان قابل توجهی کاهش یافته و برخی قسمت‌های جنوبی دریاچه غیرقابل دسترسی و تبدیل به نمک‌زار شده است که این پدیده می‌تواند فجایع زیست محیطی بسیار زیادی را همراه داشته باشد که یکی از آنها به جای ماندن روستاهای خالی از سکنه در شرق این دریاچه است.

مرگ و نابودی اطرافش پرسه‌ می‌زند، غربت تلخی بر سکوتش جامانده و ترک‌های نقش‌بسته، جراحتش را عمیق‌تر کرده است. آواز پرندگان، رقص فلامینگوها و جست‌و‌خیز حیوانات حکم سراب را برایش دارد. اکنون سیراب شدن از آب، به رؤیای شبانه‌ شیرینی مبدل شده که به رنگ امید درآمده است.

«چی‌چست» این دریاچه کهن، دریاچه‌ای که در کرانه خود، خاطرات زیادی را جای داده و واژه واژه‌اش گذری بر پیشینه ایرانیان کهن است، حالا نظاره‌گر غروبی غم‌انگیز است.

این‌روزها ارومیه به نمک نشسته و بوی نامطبوع مرگ، مرغان دریایی و پرندگان را فراری داده است.

از سوی دیگر پراکنده شدن ریزگردهای نمکی از دیگر زیان‌های خشک شدن دریاچه ارومیه به شمار می‌رود که به گواه کارشناسان زندگی شهروندان شهرهای آذربایجان از جمله تبریز و ارومیه را با خطرات جدی مواجه ساخته تا آنجا که در صورت تداوم این شرایط شهرهای برگ آذربایجان محکوم به تخلیه از سکنه خواهند بود.

همچنین طوفان‌های نمکی علاوه بر آثار تخریبی غیرقابل انکار بر زندگی مردم استان آذربایجان غربی و استان‌های مجاور آن و حتی استان‌های غربی و شمالی کشور بر کشاورزی منطقه نیز تاثیر سوء داشته و بدلیل شوری بیش از حد آب و رسوب گرد و غبار طوفان‌های نمکی تهدیدی جدی برای مزارع و باغات منطقه به شمار می‌رود.

اهمیت موضوع احیای دریاچه ارومیه تا آنجا بود که آقای حسن روحانی در سفر پیش از برگزاری انتخابات به ارومیه در جمع مردم آذربایجان با بیان این‌که نخواهیم گذاشت دریاچه ارومیه خشک شود، گفت: “من به شما قول می‌دهم که اگر بار مسئولیت اجرایی کشور را بر دوش من قرار دادید، در اولین روز دولت، حل مشکل دریاچه ارومیه در دستور کار قرار خواهد گرفت.”

حسن روحانی در جمع هواداران خود در ورزشگاه شهید آهن‌دوست ارومیه در جواب فریاد هواداران خود مبنی بر اینکه دریاچه ارومیه احیا باید گردد، اظهار کرد: “در مرکز مطالعات استراتژیک مدت‌هاست کارگروه ویژه‌ای برای حل مشکل دریاچه ارومیه تشکیل شده و اولین بررسی‌ها به ما می‌گوید اگر خدای ناکرده دریاچه ارومیه خشک شود، زیست ۱۴ میلیون نفر در معرض خطر قرار خواهد گرفت و آن‌وقت ریزگردهای نمک تمام زمین‌های کشاورزی کشور را نابود خواهد کرد.”

روحانی آن روز به مردم ارومیه قول داد که در اولین روز کاری دولت جدید حل مشکل دریاچه ارومیه را در دستور کار قرار دهد و تاکید کرد که: من به شما قول می‌دهم در دولت تدبیر و امید، احیای دریاچه ارومیه، جزء اولین برنامه‌هایمان باشد.”

روز یکشنبه ۲۷ مرداد ماه سال ۹۲ نخستین جلسه هیئت دولت دولت تدبیر و امید برگزار شد و رئیس جمهور در نخستین روز به وعده داده شده در شعارهای انتخاباتی خود جامه عمل پوشاند. در این جلسه که بیش از سه ساعت طول کشید، بعداز اظهارات روحانی و قرائت منشور اخلاقی دولت، تصمیمات و مصوباتی مهم اتخاذ شد که از جمله آنها برای بهبود وضعیت معیشت مردم و نجات دریاچه ارومیه است.

در این جلسه، هیئت دولت مصوب کرد که کارگروه نجات دریاچه ارومیه با مسئولیت وزیر نیرو و عضویت وزرای جهاد کشاورزی، کشور و رییس سازمان حفاظت محیط زیست و نماینده معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ایجاد شود.

این کارگروه ماموریت یافت با استفاده از سوابق مطالعات و اقدامات قبلی به عمل آمده در این زمینه و بررسی‌های تخصصی و میدانی بیشتر، ظرف ۲ ماه راهکارهای نجات دریاچه ارومیه را تدوین و جهت تصمیم‌گیری نهایی به دولت ارائه کند.

به دنبال آنکه نمایندگانی از وزارت‌خانه‌ها و دستگاه‌های مرتبط گرد هم آمده و منویات هیئت دولت در این‌باره را ‌بحث و بررسی کردند، تازه وقت آن رسید که زمام امور به کسی سپرده شود که نام‌آشناست؛ عیسی کلانتری.

هشتم تیر ۹۳/ رئیس جمهور: دولت آماده است تا هر مقدار که ضرورت داشته باشد، هزینه‌های احیای این دریاچه را تأمین کند

رئیس جمهوری ضمن ابلاغ دستور آغاز عملیات اجرایی احیای دریاچه ارومیه، اعضای کارگروه نجات دریاچه ارومیه را موظف کرد تا همزمان مطالعات تکمیلی و جانبی را به منظور تسریع در اجرا و کاهش هر گونه پیامدهای منفی احتمالی، در صدر برنامه‌های خود قرار دهند.

حسن روحانی گفت: دریاچه ارومیه نباید در وضعیت کنونی رها شود و دولت آماده است تا هر مقدار که ضرورت داشته باشد، هزینه‌های احیای این دریاچه را تأمین کند و  دولت وظیفه خود می‌داند که با حفاظت از محیط زیست شرایط را برای زندگی مطلوب و سلامت مردم مهیا کند.

چی چست، همچنان چشم انتظار ناجی

با این وجود، نتایج یافته های تحقیقات در این زمینه نشان می دهد، احداث چاه های غیر مجاز در موقعیت های پنهان مزارع و ویلاها، برداشت آب های سطحی در فصول غیرزراعی، نامعلوم بودن مقدار حقابه از آبهای سطحی، اشتباه در برآورد داده های پایه در سیستم های نوین آبیاری، عدم رعایت کامل اصول فنی در اجرای سیستم های نوین آبیاری، احداث گلخانه ها در اراضی منابع طبیعی، عدم رعایت مبانی طرح در طراحی سیستم های نوین آبیاری، عدم هماهنگی بین سازمان های آب و جهاد کشاورزی در جهت اجرای همزمان پروژه های هوشمند سازی پمپ ها و اجرای سیستم های تحت فشار و کم فشار، وفور اراضی خرد،کشت دوم، برداشت بی رویه از سفره ها، عدم کارآیی پروژه مالچ پاشی و تولید ریزگرد شیمیایی، از جمله عوامل اصلی خشکی دریاچه ارومیه بوده است.

برای نجات دریاچه ارومیه؛ چه باید کرد؟

بنابر این محققان برای نجات و احیای این دریاچه اصلاح الگوی کشت، تبدیل حساب شده اراضی آبی به دیم و نیمه دیم، لایروبی و ساماندهی رودخانه ها بویژه لایروبی سرشاخه ها، رها سازی حساب شده آب پشت سدها در فصول غیرزراعی، اولویت  اجرای پروژه های آبیاری تحت فشار، هوشمند سازی پمپ ها و انسداد چاه های غیر مجاز در اطراف رودخانه ها، تجمیع چاه ها با اولویت اطراف رودخانه ها، تجمیع اراضی با اولویت اطراف رودخانه ها، ممانعت از کشت دوم، ممانعت از برداشت در فصول غیرزراعی، باروری ابرها،ایجاد پایگاه بین‌المللی مشارکت در  احیای دریاچه ارومیه با استفاده از انجام پروژه‌های مشترک بین‌المللی، امکان‌سنجی زیست‌محیطی و ارزیابی پتانسیل‌های انتقال بین حوضه‌ای آب و انتقال احتمالی آب حوضه‌های ارس و زاب (سدهای کانی‌سیب، سیلوه و چپرآباد) به دریاچه ارومیه، توقف سدسازی، اجرای دائمی قانون حق‌آبه اکولوژیکی ورودی دریاچه ارومیه (آزادسازی دائمی آب از رودخانه ها و سدها)، تدوین آیین نامه های اجرایی اصلاح الگوی کشت و تصویب قوانین و مقررات مرتبط با اصلاح الگوی کشت، افزایش راندمان آبیاری و بکارگیری روش‌های نوین از جمله ترویج و اجرای سیستم‌های آبیاری تحت فشار برای کاهش تبخیر آب دریاچه ارومیه، مطالعه اثرات تغییرات جهانی و منطقه‌ای اقلیمی بر مردم و اکوسیستم‌های منطقه را ضروری بیان می کنند.

بی شک برای احیای دریاچه ارومیه باید همه دستگاه های ذی ربط و متولیان این حوزه ضمن بهره مندی از توان و ظرفیت های محلی، ملی و بین المللی بیش از اینها برای نجات این دریاچه متمرکز شوند، و از شعار دادن، فرافکنی و توجیه طرح ها، اقدامات عملی مناسبی را به عمل آورند.

احیای دریاچه ارومیه؛ در چرخه آزمون و خطا

نا گفته نماند، دریاچه ارومیه بزرگ‌ترین دریاچه داخلی کشور و بعد از دریاچه شور بحر المیت دومین دریاچه شور و بزرگ جهان به شمار می رفت که پارک ملی دریاچه هم در فهرست یونسکو به ثبت رسیده است. این دریاچه بیش از ۱۰۰ جزیره و شبه جزیره داشته که از جزایر کبودان، اشک، اسپیر و آرزو از جمله مهم‌ترین آن‌ها هستند. مساحت دریاچه در شرایط عادی ارومیه ۵۷۰ هزار هکتار و حوضه آبریز آن حدود ۵۷ هزار کیلومترمربع بوده که در استان‌های آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، و کردستان قرار دارد به‌طوری‌که سه درصد مساحت کل کشور ایران را دربر می گیرد.کاهش شدید آب و شـوری بیش از حد آن در طی ۳۰ سال گذشته که از حدود ۱۶ سال پیش شتاب بیشتری به خود گرفته دریاچه ارومیه را با مشکل خشکی کامل مواجه کرده است.

سخن پایانی اینکه دریاچه ارومیه، که نام کهن آن را “چی چست” می‌گفتند و در اسطوره‌های کهن ایران زمین نقشی بنیادی داشته، و حکیم ابوالقاسم فردوسی نیز در شاهنامه از آن به خون چیست یاد کرده است، این روزها با وجود تلاش های که صورت گرفته، حال خوش خوبی ندارد و نزدیک دو دهه است که چشم انتظار مسئولان، دست اندرکاران محیط زیست و دوستداران طبیعت در سراسر جهان است، که فکری برای درمان و نجات«بزرگترین زیستگاه طبیعی آرتمیا»، داشته باشند.

گزارش فارس حاکی است، با وجود اعتبارات داخلی و خارجی و همچنین منابع آبی قابل‌توجهی به منظور احیای این دریاچه اختصاص داده شده، وضعیت نامطلوب دریاچه همچنان به قوت خود باقی است. گفتنی است برای احیای دریاچه ارومیه بنا بر مصوبه هیئت دولت چندین میلیارد تومان از بیت‌المال پول به خارجی‌ها داده شده تا بتوانند دریاچه ارومیه را احیا کنند، اقدامی که هیچگاه محقق نشده است.

گذشته از این مورد، ‌چند صد میلیارد دیگر هم برای تحقیق و ترمیم درباره وضعیت دریاچه ارومیه اختصاص داده شده که عملاً با وضعیت فعلی این دریاچه هدر رفته محسوب می‌شود.

با چنین تفاصیلی خبر افزایش ۸۰سانتی‌متری تراز دریاچه ارومیه در دولت یازدهم نیز یکی دیگر از همان ادعاهای کذبی است که دستاویزی برای تبلیغات سیاسی در آستانه انتخابات شده است. فارس/