خبرگزاری مهر-گروه استانها: مجموعه‌ تاریخی رختشویخانه در قلب بافت تاریخی شهر زنجان در یک منطقه‌ پرتراکم مسکونی احداث شده است که به عنوان نگینی در مرکز شهر زنجان می درخشد و دارای زیبایی های بی نظیر و بیانگر تاریخ کهن و ارزشمند استان زنجان است.

بنای رختشویخانه در قلب بافت تاریخی شهر که منطبق بر حصار است در منطقه پرتراکم مسکونی، موسوم به عباسقلی خان و محل معروف به باباجمال چوقوری (گودال بابا جمال) احداث شده است.

 این بنا در حد فاصل خیابان سعدی و داوود قلی، در کوچه فرهنگ واقع شده و یکی از بناهای جالب توجه و عام المنفعه زنجان به شمار می رفته است. این بنا در سال ۱۳۴۵ ه . ق توسط دو برادر به نام های مشهدی اکبر (معمار) و مشهدی اسماعیل (بنا) ساخته شده است.

امروزه خیابان سعدی وسط به فاصله یکصد متری از سمت غربی آن عبور نموده و از طریق کوچه فرهنگ به بنای مزبور مرتبط می  شود علاوه بر این پدیده عارضی شبکه ارتباطی متعدد و گسترده ای، این بنا را با کل شهر مربوط می سازد.

مجموعه تاریخی رختشویخانه در سال ۱۳۱۹ در دفتر اندیکاتور اداره ثبت اسناد و املاک زنجان به ثبت رسیده، زمین این بنا در سال ۱۳۴۷ هجری قمری مطابق با ۱۳۰۷ هجری شمسی توسط علی اکبر توفیقی رئیس بلدیه شهر (شهردار) زنجان از باقرخان امجد نظام به قیمت ۱۸۵ تومان خریداری شده است. محل موصوف قبل از احداث رختشویخانه با هرز آبهای سطحی مملو و به بابا جامال چوقوری (گودال بابا جمال) معروف بوده است.

این بنا توسط دو برادر به نام های مشهدی اکبر (معمار) و مشهدی اسماعیل (بنا) در کدت ۱۵ ماه به اتمام رسیده و سنگهای آن ازمعدن سنگ روستای اژدهاتو استخراج و پس از حجاری توسط کاری های بلدیه (شهرداری) به محل بنا حمل شده است.

آب مجموعه از قنات قلعچه حاجی میربهاء الدین تامین می گردیده است. متولی رختشویخانه توسط رئیس بلدیه گمارده می شد و سالیان متمادی شخصی به نام اصغرخان بوده که عیال ایشان به نام معصومه خانم مدیریت آن را برعهده داشته، اصولاً رختشویخانه برای آحاد شهروندان بابت سرایداری از مراجعین اخذ می نموده است.

این بنا در نوع خود منحصر به فرد بوده و از سال ۱۳۷۷ به عنوان موزه مردم شناسی استان زنجان مورد بازدید گردشگران و علاقمندان قرار می گیرد.

مجموعه‌ تاریخی رختشویخانه در قلب بافت تاریخی شهر زنجان در یک منطقه‌ پرتراکم مسکونی احداث شده است که به عنوان نگینی در مرکز شهر زنجان می درخشد رختشویخانه جنبه عام المنفعه داشته و بدون دریافت پولی در تمام مدت شب و روز در اختیار شهروندان قرار می گرفته است.

مجموعه تاریخی رختشویخانه زنجان به لحاظ کاربردی یک بنای استثنایی و در نوع خود بی‌نظیر است. این بنا در منطقه پر تراکم مسکونی، موسوم به عباسقلی خان و محله معروف به بابا جامال چوقوری (گودال بابا جمال) احداث شده است که امروزه خیابان سعدی به فاصله یکصد متری از سمت غربی آن عبور کرده و از طریق کوچه فرهنگ به بنای مزبور مرتبط می شود و آب مجموعه از قنات قلعچه حاجی میربهاء الدین تأمین می شده است.
 
مخزن آب رختشویخانه ‪۱۷‬متر طول، ۵٫۱۱ ‬متر عرض و هشت متر ارتفاع دارد که با سه واحد پوشش طاق و تویزه برروی جرزها و دیوارها سقف شده است. سطوح داخلی بنا تا ارتفاع چهار متری، دارای اندود ساروجی است و به نظر می رسد که بنا می توانسته تا این ارتفاع با آب پر شود که دراین صورت مخزن گنجایشی در حدود۷۴۰ مترمکعب آب داشته است.

 قسمتی از این مخزن به فضایی شبیه تراس که مشرف به محل شستشو (جهت اشراف کامل مدیریت بر اعمال استفاده کنندگان) است اختصاص یافته است.
 
فضای شستشو از ساخت و طراحی جالبی برخوردار است پوشش طاق و تویزه این بنا در میانه بر روی یک ردیف ستون سنگی ۱۱ تایی و در کناره ها بر روی جرزها و دیوارها قرار گرفته است. ستون ها از یکدیگر ۵٫۷۰  متر فاصله دارند و ارتفاع قابل مشاهده آنها ۲٫۷۰ متر است.در فضای میانی طاق های بالای ستون ها، گنبد های عرقچینی نهاده و در هر کدام از آنها پنج زنه نورگیر تعبیه تعبیه شده است. نورگیرهای دیگرینیز در دیوارها وجود دارد.

در این فضا برای شستشوی رختها و دیگر وسایل حوضچه های سنگی متعددی ساخته شده که از طریق مجاری آب از مخزن اصلی تغذیه می شوند و فاضلاب حاصل نیز از طریق کانالی که در زیر پاشویه ها قرار دارد به بیرون بنا منتقل می شود. مجاری آب، حوضچه ها و پاشویه ها از سنگ های تراشیده ساخته شده است.

محل شستشوی رخت به طور قرینه ازچهار واحد حوضچه و مجاری آب در حد فاصل حوضچه ها تشکیل یافته است. آب مورد نیاز ابتدا پس از عبور از یک مجرا به طول یک متر به حوض نخستین داخل شده و از سر ریز آن به حوض دومی سرازیر می شود.

در طرفین شرقی و غربی این حوض دو مجرای آب قرار گرفته تا انتهای سالن به حوض سومی که به قرینه حوض دومی ساخته شده، امتداد می یابد در وسط جبهه طولی این مجرا در هر طرف یک واحد حوض ایجاد شده به طوری که مجرای مورد بحث را به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم می نماید. در امتداد مجرای موصوف دو ردیف پاشور تعبیه شده که مجرای آب و حوضچه ها را بطور قرینه محاط می کند از این رو به طور کلی محل شستشوی رخت به چهار قسمت تقسیم شده است.

ابتدای شستشو یعنی انتهای جریان آب، به عنوان حوضچه مخصوص لباسهای بسیار آلوده و لباسهای مربوط به افراد با امراض ساری مورد استفاده قرار می گرفته است مجرای آب واقع در حد فاصل حوضچه دوم و سوم مخصوص لباسهای نسبتا تمیز و محل آبکشی و همچنین حوضچه چهارم مخصوص شستشوی ظروف آشپزخانه و بالاخره حوضچه آخر (اولین حوض از حرکت آب) محل آب تمیز و خوراکی بوده است.

چنین مجموعه ای با عملکرد یاد شده در هیچ جای ایران مشاهده نمی شود اما سبک معماری، ابعاد و تناسبات رعایت شده در قوسها و تویزه ها با بناهای عام المنفعه هم دوره شهر زنجان قابل مقایسه اند سیستم کلی آن را بسادگی می توان با مساجد عباسقلی خان، دروازه ارک، مسجد و تکیه قهرمان مقایسه نمود بنا در دوره اخیر تعمیر و مرمت شده و به شماره ۱۷۴۷ به ثبت تاریخی رسیده است و به عنوان موزه مردم شناسی مورد استفاده قرار می گیرد.