رهبر معظم انقلاب اسلامی به عنوان سکاندار نظام اسلامی با رصد کردن مسائل مختلف کلان کشوری درصدد هستند با ابلاغ برنامهها و دستورالعملهای لازم مسئولان و آحاد مردم را نسبت به آن موضوع خاص حساس کرده و مسئولیت همگان را در این موضوعات گوشزد کرده و آن را یادآوری میکنند. در همین راستا یکی از موضوعات […]
رهبر معظم انقلاب اسلامی به عنوان سکاندار نظام اسلامی با رصد کردن مسائل مختلف کلان کشوری درصدد هستند با ابلاغ برنامهها و دستورالعملهای لازم مسئولان و آحاد مردم را نسبت به آن موضوع خاص حساس کرده و مسئولیت همگان را در این موضوعات گوشزد کرده و آن را یادآوری میکنند.
در همین راستا یکی از موضوعات مهمی که از نگاههای تیزبین ایشان دور نمانده است بحث کاهش جمعیت جوان و در حالت کلی هشدار نسبت به کاهش رشد جمعیت و افزایش پیری جمعیت ایران اسلامی در سالهای اخیر است.
به گونهای که رهبر معظم انقلاب از چند سال گذشته و در مناسبهای مختلف نسبت به این موضوع هشدار داده و وظایفی را در این راستا نسبت به مسؤولان متذکر شدهاند؛ از جمله این اینکه رهبر معظم انقلاب در سال ۹۰ در دیدار مسؤولان نظام نسبت به کاهش جمعیت در کشور هشدار دادهاند که بر همین اساس اصلاح لایحه قوانین تنظیم خانواده در دستور کار مجلس شورای اسلامی قرار میگیرد.
در سال ۹۱ نیز بررسی طرح سیاستهای تشویقی افزایش جمعیت در مجلس شورای اسلامی آغاز میگردد و سرانجام در سال ۹۳ نیز سیاستهای کلی افزایش جمعیت کشور از سوی رهبر معظم انقلاب ابلاغ میشود.
در سیاستهای کلی « افزایش جمعیت» ارتقای پویایی، بالندگی و جوانی جمعیت با افزایش نرخ باروری به بیش از سطح جانشینی مورد توجه قرار گرفته و در کنار آن بر رفع موانع ازدواج، تسهیل و ترویج تشکیل خانواده و افزایش فرزند، کاهش سن ازدواج و حمایت از زوجهای جوان و توانمندسازی آنان در تأمین هزینههای زندگی و تربیت نسل صالح و کارآمد تاکید شده است.
اختصاص تسهیلات مناسب برای مادران بهویژه در دوره بارداری و شیردهی و پوشش بیمهای هزینههای زایمان و درمان ناباروری مردان و زنان و تقویت نهادها و مؤسسات حمایتی ذیربط یکی دیگر از بندهای سیاست های افزایش جمعیت را شامل می شود.
ترویج و نهادینهسازی سبک زندگی اسلامی ــ ایرانی و مقابله با ابعاد نامطلوب سبک زندگی غربی، ارتقای امید به زندگی، تأمین سلامت و تغذیه سالم جمعیت و پیشگیری از آسیبهای اجتماعی، بهویژه اعتیاد، سوانح، آلودگیهای زیست محیطی و بیماریها از جمله بندهای دیگر سیاست های ابلاغی رهبر معظم انقلاب است
فرهنگسازی برای احترام و تکریم سالمندان و ایجاد شرایط لازم برای تأمین سلامت و نگهداری آنان در خانواده، توانمندسازی جمعیت در سن کار با فرهنگ سازی و اصلاح، تقویت و سازگار کردن نظامات تربیتی و آموزشهای عمومی، کارآفرینی، فنی ــ حرفهای و تخصصی با نیازهای جامعه و استعدادها و علایق آنان در جهت ایجاد اشتغال مؤثر و مولّد نکاتی هستند که رهبر معظم انقلاب بر ان تاکید کردهاند.
در حال حاضر یک سوم خانوارهای آذربایجان شرقی یا فاقد فرزند و یا تک فرزند هستند
براساس اعلام مسئولان ثبت احوال آذربایجانشرقی، با وجود افزایش تعداد تولد در آذربایجان شرقی هنوز با چشم انداز پیشبینی شده در این حوزه و رسیدن به دو برابر نرخ باروری در راستای دستیابی به جمعیت مناسب و با نشاط بیش از چهاردهم درصد فاصله دارد.
در حال حاضر یک سوم خانوارهای آذربایجان شرقی یا فاقد فرزند و یا تک فرزند هستند.
چرایی کاهش فرزندآوری
روزی روزگاری هیاهو و سر و صدای فرزندان یک خانواده در حیاط خانهباغهای باصفا و دویدن آنان دور حوض کوچک با قهقهههای بلند و از ته دل، خالهبازی دختر بچههای محله و گل کوچیک بازی کردن پسرها حال و هوای دیگری به خانهها و خیابانهایمان داده بود.
هوا که رو به گرمی میرفت و فصل تابستان میشد، سر و صدای بچهها کوچه را پر میکرد، اما امروزه کمتر خیابانی است که صدای بچههای کوچک در آن پیچیده باشد و کمتر خانهای است که تعداد فرزندانش بالا باشد.
پدر و مادرهای امروزی همان فرزندان دیروز هستند، اما کمتر تمایل دارند مانند گذشته خود، تعداد فرزندانشان بالا باشد.
امروزه تمایل به فرزندآوری در بین زوجین جوان پایین آمده و کاهش فرزندآوری و سیر تحول جمعیت کشور به یکی از دغدغههای مسئولان نظام نیز تبدیل شده است.
کارشناسان می گویند: از سال ۱۳۴۵ تا سال ۱۳۹۰ سن ازدواج افزایش یافته است و به طور میانگین ۶ سال اضافه شده است.
همچنین اگر نرخ باروری در کشوری به زیر دو درصد برسد تهدید سلامتی محسوب میشود این در حالی است که هم اکنون نرخ باروری در کشور ایران به ۱٫۸ درصد رسیده است که نکته قابل تامل این که نرخ باروری در کل دنیا به ۲٫۵ فرزند و در ایران به ۱٫۷۸ فرزند رسیده است.
افزایش سن ازدواج چالش مهم رشد جمعیت
سیده محبوبه موسوی، جامعه شناس فرهنگی در گفتوگو با خبرنگار فارس در تبریز میگوید: با وجودی که خانوادهها از تبعات تک فرزندی در خانواده آگاه هستند اما با وجود شرایط نامطلوب اقتصادی نمیتوان آنها را به داشتن فرزندان بیشتر تشویق کرد. وقتی در جامعه پدر و مادر هر دو شاغل هستند ولی دریافتی آنها کفاف خرج و مخارج زندگی را نمیکند در نتیجه آنها علاقهای به افزایش فرزندان و تعداد اعضای خانواده خود ندارند.
وی افزود: در کنار این موضوع افزایش سن ازدواج جوانان نیز یکی دیگر از معضلاتی است که مسئله ازدیاد نسل را تهدید میکند. وقتی جوانان در سن بالا ازدواج میکنند آنها دیگر فرصتی زیادی برای داشتن تعداد زیاد فرزند ندارند چرا که نیروی جسمی و جوانی آنان تحلیل رفته و فیزیک بدنی آنان جوابگوی فرزندآوری و ازدیاد نسل نیست.
موسوی خاطرنشان کرد: البته باید گفت برخی از زوجهای جوان نیز تک فرزندی را نوعی پرستیژ اجتماعی برای خود قلمداد میکنند در حالی که این نوع تفکر با هیچ منطقی سازگار نیست چرا که این فرزندان در نبود خواهر یا برادر اصلا بچگی نمیکنند و در واقع به یک فرد منزوی تبدیل میشوند.
این جامعه شناس فرهنگی اظهار داشت: مطالعات نشان میدهد هر چقدر میزان شهرنشینی، سطح رفاه، مصرفگرایی والدین، شکستن هنجارهای خانوادگی افزایش می یابد به مراتب تمایل به فرزند اوری کاهش مییابد.
حضور در صحنههای اجتماعی اولویت اول زنان برای دیده شدن است
موسوی تصریح کرد: مقایسه جامعه ایران طی دهههای گذشته نشان میدهد، در دهههای گذشته در جامعه ایرانی زنان و مردان به داشتن عائله زیاد در خانواده فخر میکردند و این موضوع نوعی ارزش اجتماعی محسوب میشد و دلبستگی والدین به تکتک فرزندان بیشتر بود و تنها سرگرمی زنان مشغول شدن با بچهها بود و زنان در کنار فرزندان بودن را بر تمام مناسبات و حرکات اجتماعی اولویت میدادند در حالی که زن امروز با تحصیلات و کار، اشتغال و درآمد هویتیابی کرده و حضور در صحنههای اجتماعی اولویت اول او برای دیده شدن است.
موسوی اظهار داشت: اگر میخواهید نرخ باروری در ایران رشد کند چارهای نیست جز این که در گام اول شرایط ازدواج جوانان تسهیل شود.
وی تصریح کرد: مسؤولان مشوقهای حمایتی از باروری را در قالب قوانین کارآمد و جامع اجرا کنند و از ظرفیتهای تبلیغی و آموزشی رسانهها، آموزش و پرورش و دانشگاهها بهرهبرداری شود.
زنان جایگاه ویژهای به تناسب اندام خود میدهند
این جامعه شناس فرهنگی ادامه داد: با پیشرفت وسائل ارتباط جمعی، ارتباط زنان با دنیای بیرون افزایش یافته و تاثیرپذیری زنان از شبکههای مختلف تلویزیونی گسترش یافته در نتیجه زنان جایگاه ویژهای به تناسب اندام خود قائل هستند و از سویی دیگر چون بخش عمده رنج و درد فرزندآوری را مادران متحمل میشوند بنابراین خود را در تصمیمگیری برای فرزندآوری بیشتر محق دانسته و چنین تصمیمی را نمیپذیرد.
موسوی خاطرنشان کرد: نباید در بررسی دلائل کاهش فرزندآوری نقش رسانهها و از جمله مهمترین آن یعنی رسانه ملی را نادیده گرفت. چرا که رسانه تصویر خوب و مطلوبی از خانوادههایی که تعداد فرزندان ان بیشتر است ارائه نمیدهند.
وی ادامه داد: تصویری که از یک خانواده پرجمعیت در ذهنها نقش بسته است تصویر آقای گرفتار با چند تا بچه قد و نیم قد است که مشکلات و مصائب زیاد و تمامنشدنی را در ذهنها ترسیم کرده است و همیشه در سریالهای تلویزیونی و سینما خانوادهای آشفته مریض، دردمند و گرفتار از آنان معرفی کرده است در حالی که خانوادههای کم جمعیت تک فرزند یا در نهایت دو فرزندی خانوادهای خوشبخت، در رفاه کامل و خانوادهای مصرفی است.
موسوی افزود: ما خانوادههای پرجمعیت فراوانی را سراغ داریم که فرزندان این خانوادهها بسیار افراد موفق و مفید برای جامعه هستند.
این جامعه شناس فرهنگی در عین حال تصریح کرد :دلائل کاهش فرزندآوری از یک دیدگاه دیگر نیز قابل تحلیل است و آن مربوط به افزایش آسیبها و فسادهای اجتماعی است؛ با این حساب باید گفت نگاه تربیتی والدین نیز در کاهش فرزندآوری موثر است چرا که با افزایش انواع ناهنجاری و آسیبهای اجتماعی، فرزندان در چنین فضایی آسیبپذیر هستند از سویی دیگر والدین مهارت کافی برای رویارویی با پدیدههای فاسد اجتماعی را ندارند.
رسانههای دیجیتال نقش والدین را در تربیت فرزندان به حاشیه کشانده است
وی ادامه داد: در بعد سوم نیز افزایش و گسترش روز افزون رسانه های دیجیتال باعث ایجاد شکاف نسلی بین فرزندان و والدین شده است؛ بنابراین والدین با در کنار هم گذاشتن این عوامل ترجیح میدهند فرزندان کمتری داشته باشند تا با ناهنجاری ها و دردسرهای کمتری مواجه باشند.
با وجود همه مباحث مطرح شده اما شنیدن نقطه نظرات برخی از والدین تک فرزندی یا فرزندی و حتی شنیدن و خواندن نظرات خانم های شاغلی که در اثر بارداری ترس از دست دادن کارشان را دارند نیز خالی از لطف نیست.
جوانان چه می گویند:
محمد حیدری یکی از شهروندان تبریزی است که ۱۲ سال است ازدواج کرده و یک پسر ۹ ساله به نام امیرعلی دارد وقتی میپرسم چرا تک فرزندی؟ با حالتی شبیه شوخی میگوید: خانم این بچه خودش به اندازه ۱۰ تا بچه برای من و مادرش دردسر دارد. به قدری شلوغ است که تحمل سر و صدای او را نداریم که به فکر بچه دوم باشیم.
وی ادامه داد: در ثانی الان رسانهها و مسئولان از افزایش فرزند آوری سخن میگویند در حالی که هیچ حمایتی در این راستا صورت نمی گیرد بهتر است قبل از این که تبلیغات کنند جلوی گرانی افسارگسیخته را گرفته و وضعیت اقتصادی کشور را اصلاح کنند و الا هیچکس از داشتن تعداد ۲ یا ۳ فرزند بدش نمیآید که بچهها همبازی همدیگر باشند. ولی با این شرایط بد اقتصادی من حتی فکرش را هم نمیکنم.
بچهها پرتوقع شدهاند
خانم رضایی هم مادر دو فرزند در گفتوگو با خبرنگار فارس در تبریز میگوید: باید قبول کرد داشتن فرزندان زیاد در شرایط کنونی جز مسوولیت و این که پدر و مادرها در مقابل خواستههای آنان کم میآورند چیز دیگری نیست؛ الان بچهها پرتوقع شدهاند و ما هر چقدر تلاش کرده و در مقابل خواستههای آنان مقاومت میکنیم بالاخره تسلیم میشویم.
وی معتقد است: دو بچه کافی است و اگر خواهر و برادر هم که باشند خیلی خوب است که پشتیبان هم میشوند.
بچه مانع پیشرفت است، تا تخصص نگیرم صاحب فرزند نمیشوم!
در ادامه با خانمی صحبت میکنم که دانشجوی پزشکی و متاهل است؛ از او در مورد عوامل کاهش فرزندآوری میپرسم و او به صراحت میگوید: بچه مانع پیشرفت من است، من تا تحصیلات خود را تمام نکرده و تخصص خود را نگیرم به فرزند آوری فکر نمیکنم.
یک مرد هیچوقت درد زایمان یک زن را درک نمیکند
وی می گوید: اما همسرم به شدت با من مخالفت کرده و بچه میخواهد. او خیلی به داشتن فرزند اصرار میکند، اما مگر همسرم جای من است که ۹ ماه بچه را با خود حمل کند، درد بکشد و بعد از تولد بچه نیز کارهای او را انجام دهد، مردها هیچوقت درد و زجری که یک زن برای زایمان یک بچه تحمل میکنند را نمیتوانند بفهمند چون هیچ وقت این درد را تجربه نمیکنند، پس من نیز وقتی آمادگی بچه را ندارم دلم نمیخواهد بچه مانع پیشرفت من شود.
البته نباید فراموش کرد در کشور ما خیلی حمایتهای لازم و شایستهای از زنان برای افزایش زاد و ولد صورت نمیگیرد.
خانمهای شاغل که مطمئنا نصف روز یا بیشتر در خانه نیستند وقتی با تمام خستگیها به خانه میآیند تازه باید به فکر تمیز کردن خانه و شام و نهار باشند، بنابراین به داشتن همان یک بچه یا در نهایت ۲ بچه اکتفا میکنند.
خانمها ترجیح میدهند برای از دست ندادن فرصت شغلی خود قید فرزندآوری را بزنند
بحث مرخصی زایمان هم که گاهی اوقات ورد زبان همه دولت مردان میشود و گاهی در گوشه مجلس خاک میخورد و معلوم نیست بالاخره قانون ۹ ماه مرخصی زایمان به کجا رسیده است، البته خانمهایی که در بخش خصوصی شاغل هستند بسیاری از کارفرماها مخالف مرخصی زایمان کارمندان زن خود هستند و به محض باردار شدن کارمند مربوطه عذر او را خواسته و فرد دیگری را جایگزین او میکنند؛ بنابراین خانمها ترجیح میدهند برای از دست ندادن فرصت شغلی خود از قید فرزندآوری بگذرند تا شاید فرصتی دیگر برای این کار پیش بیاید.
ثریا زن متاهل ۳۰ سالهای است که در پاسخ به سووالم میگوید: چرا خانمی که باردار میشود به جای این که از این هدیه خدادادی شاد شود باید در طول دوران پر اهمیت بارداری با اضطراب از کار بیکار شدن دست و پنجه نرم کند؟
وی گفت: به نظر من چون حمایتی از زنان صورت نمیگیرد بنابراین خانمها تمایلی به فرزندآوری ندارند چه خانمهای شاغل در بخش دولتی و چه در بخش خصوصی، چون به محض این که فرد به مرخصی میرود وقتی باز میگردد میبیند یک نفر دیگر جایگزین وی نشسته است.
ثریا خانم گفت: من عطای مرخصی زایمان را به لقایش میبخشم تا کارم را از دست ندهم.
دوست ندارم ظاهرم بههم بخورد و زیبائی خود را از دست بدهم
در میان افرادی که با آنها همکلام شدم تا دلایل کاهش فرزندآوری را از آنان جویا شوم جواب یکی از خانمها بسیار برایم تعجبآور بود. این خانم به قول خودش برای تیپ، اندام و شیک پوشی خود هزینه زیادی کرده بود تا خوش اندام شود برای همین اصلا راضی نبود تا در اثر بارداری تیپ ظاهری او بهم بخورد.
وی گفت: دوست ندارم ظاهرم بهم بخورد و مجبور شوم برای شیر دادن کودک بیخوابی بکشم، زیبائی و راحتی از هر چیزی برایم با ارزش است و من اصلا دوست ندارم رفته رفته زیبائی خودم را از دست بدهم.
تلگرام فرصتی برای بچه بزرگ کردن نمی گذارد
در پایان با خانم ساعدی همصحبت میشوم که بانویی سالمند و صاحب ۹ فرزند است که به گفته خودش همه آنها ازدواج کرده و سروسامان گرفته اند.
از او میپرسم حاج خانم چند تا نوه داری؟ میگوید: من ۹ تا فرزند داشته و ۹ تا نوه دارم؛ میگویم اگر هر کدام از فرزندان شما دو فرزند داشته باشند شما باید ۱۸ تا نوه داشته باشید، با لبخندی که بر لب دارد در جوابم می گوید: زمانه عوض شده دیگر دخترها و پسرها حوصله بچه بزرگ کردن را ندارند از بس که توی تلگرام هستند وقتی برای رسیدگی به بچه را ندارند
وی افزود: خیلی به بچههایم اصرار میکنم که تک فرزندی خیلی بد است لااقل یک همبازی برای این بچهها بیاورید قبول نمیکنند و گوششان بدهکار نیست میگویند مادر جان از صبح تا شب میدویم در خرج همین یک بچه ماندهایم چه برسد به این که بچههای زیادی داشته باشیم.
از این بانوی سالمند که صاحب ۴ پسر و ۵ دختر است، میپرسم مادر پس چرا شما صاحب ۹ فرزند هستید مگر برای شما سخت نبود؟ میگوید: آن موقع ها همه ساکن روستا بودند همه خانوادهها بچههای زیادی داشتند تا کمک حالشان باشند اما الان همه در شهر زندگی میکنند و اکثر خانمها شاغل هستند و وقتی خسته و کوفته به خانه می آیند دیگر حوصله بچه را ندارند.