منطقه آزاد ارس با مرکزیت جلفا در استان آذربایجان شرقی در فاصله ۱۳۷ کیلومتری تبریز و ۷۶۱ کیلو متری تهران در شمالغرب کشور و در حاشیه رود پر آب و زیبای ارس واقع شده است و اگر قصد سفر به این منطقه زیبا را داشتید می توانید از جاده های متعدد مانند تبریز-مرند-جلفا  یا خوی به جلفا و یا از مسیر حاشیه رود ارس به منطقه جلفا برسیم.

منطقه آزاد ارس منطقه‌ای با وسعت ۵۱ هزار هکتار در اسـتان آذربایجان شرقی و در شـمال غرب کشـور ایران شـامـل بخش‌هایی از شهرستان‌های جلفا و کلیبر است. ژئو پارک ارس با دارا بودن جاذبه های متنوع تاریخی، زمین شناسی، طبیعی، صنایع دستی و گردشگری که در نوع خود بی نظیرند، همه ساله پذیرای گردشگران داخلی و خارجی است. هم مرز بودن با کشورهای ارمنستان، آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان این منطقه را به مرکزی برای تبادل فرهنگ تبدیل کرده است. نعمت های الهی موجود در منطقه، ژئوسایت معروف الی باش (مرز پرموتریاس)، اوچ تپه (گئچی قالاسی)، آبشار آسیاب خرابه، واقع در محیط کارستی و آبشارهای ماهاران و کوه کیامکی پتانسیل لازم را جهت جذب گردشگر داراست.

قدم زدن در جنگل های زمستانی ارسباران

جنگل ارسباران در دل طبیعت بکر و دست نخورده استان آذربایجان شرقی قرار دارد. جنگل ارسباران با وسعت بیش از ۷۰ هزار هکتار سرزمین پهناوری است که از شمال به رود ارس و از مشرق به مشگین شهر و مغان و از جنوب به سراب و اوجان و از مغرب به مرند و تبریز محدود است و شهرستان اهر را در بر می گیرد. بدون شک جنگل ارسباران از مکان های دیدنی و تفریحی آذربایجان شرقی و همچنین ایران است.

منطقه حفاظت شده ارسباران با وسعت ۷۲ هزار هکتار در کناره های جنوبی رود ارس در شهرستان کلیبر واقع شده وبه عنوان مکان ذخیرهی بیوسفر در یونسکو به ثبت رسیده است و از ارزش های خاص گیاهی و جانوری برخوردار بوده و جاذبه گردشگری طبیعی، تفریحی  و آموزشی ویژه ای داردو گشت و گذار پاییزی در این جنگل حال و هوای دیگری دارد.

ارسبار یا آرازبار و قره داغ یا قراچه داغ نام هایی بودند که جنگل ارسباران در دوران های مختلف به آنها معروف بوده است.

از ویژگی های منطقه ارسباران شامل کوه های بلند و درختان گوناگون است که نگاه هر‎ ‎بیننده ای را مجذوب و حیران خویش می سازد و همچنین زیستگاه حیواناتی از جمله: خرس قهوه ای، خوک‎ ‎وحشی، روباه، شغال، گرگ، سیاه گوش و‎…. ، ‏ ‎پرندگانی از قبیل :کبک، کبک چیل، جی جاق، کلاغ نوک قرمز‎ ‎و‎ ‎پرندگان شکاری چون عقاب طلایی، شاهین و … همچنین از لحظ پوشش گیاهی دارای گونه های‎ ‎مختلف گیاهی منحصر به فرد سرخدار، ممرز، بلوط، فندق، گردو و سماق و‏‎ ‎‏ غیره می باشد‏‎ که گاه ‎از نظر تنوع در جهان بی نظیر است.

کلسیای سنت استاپونوس مورد احترام ارامنه و گردشگران داخلی

نام این کلیسا بر گرفته از استپانوس مقدس است این شخص یکی از اولین مومنانی بوده که به خاطر ایمان راسخ خود به شهادت رسیده است. استپانوس در میان مسیحیان سمبل ایمان راسخ بوده و به او لقب ناخوتکا داده اند، استیفان یا استپاتوس اولین کسی بوده که به واسطه تعصب و خشم یهودیان سنگ سار شده و به شهادت رسیده است، این حادثه در۲۶ دسامبر سال۳۷ میلادی در اورشلیم اتفاق افتاد و از آن تاریخ به بعد مسیحیان جهان همه ساله در روز مزبور مراسمی به نام وی بر پا می کنند.

کلیسای سنت استپانوس در۲۶ کیلومتری غرب جلفای ارس در محلی به نام قریه قزل وانگ(صومعه قرمز) در نزدیکترین روستای دره شام واقع شده است، سابقا راه کوهستانی مالرو داشت و از سال۱۳۵۰ راه ماشین و هموار آن ساخته شده و چون در دامنه رشته کوه های ماقارات قرار گرفته به آن عبارت ماقارات سنت استپانوس نیز اطلاق می شود.

کلیسای استپانوس مقدس در دژی استوار واقع شده و به مجموعه بناهای موجود در این دژ وانگ استپانوس مقدس یا وانگ ماقارات می گویند، این وانگ مانند سایر وانگهای ارمنیان محل اجتماع طللاب، خطاطان و خوشنویسان وتذهیب کاران، نویسندگان، فلاسفه و مورخین و دانشمندان بوده، وانگ استپانوس از دو نظر برای ارمنیان حائز اهمیت است، کلیسا به خاطر سبک بنا و جنبه فرهنگی از مراکز مشهور دینی و فرهنگی ارمنیان است تعداد بسیاری خوشنویس و خطاط در این وانگ گرد آمده و به نگارش کتب می پرداختند، نقاشان و تهذیب کاران با هنر خود بر زیبایی کتابها می افزودند و به این سبب وانگ استپانوس مقدس به عنوان یکی از مراکز خوشنویسان ارمنی شهرت دارد و هم اکنون تعداد زیادی کتاب در این وانگ نوشته شده است و در کتابخانه های جمهوری ارمنستان و ایتالیا نگهداری می شود.

کلیسای چوپان سفر در اعماق تاریخ

کلیسای چوپان درغرب شهر مرزی جلفا، در ساحل رود ارس و در محدوده استان آذربایجان شرقی واقع است. این کلیسا که در قرن ۱۶ میلادی ساخته شده و در سال ۱۸۳۶ میلادی بازسازی کلی شده است، طبق روایاتی محل عبادت چوپانان ارمنی ساکن روستاهای اطراف دره شام بوده است. پلان کلیسا از خارج مربعی شکل به ابعاد ۷.۷ در ۵.۷ متر و از داخل صلیبی شکل بوده و بطور کلی کلیسای کوچکی محسوب می شود. ورودی اصلی در قسمت غربی بنا قرار داشته و محراب آن در سمت شرق بناست.

مصالح بکار رفته در ساختمان آن سنگ و ملات است و سطح دیوارهای داخلی با گچ پوشانده شده است. بنا فاقد هر گونه حجاری است . این کلیسا دارای گنبد کوچکی با پلان دایره شکل است که بر روی آن چهار نورگیر در چهار جهت تعبیه شده است.

در سمت غرب کلیسا آثار و بقایای بنای ویران شده ای موجود است که احتمالا بخشی ازکلیسا را تشکیل داده است. در محوطه اطراف کلیسا سنگ صلیبهایی بوده است که جهت حفظ آنها تعدادی به تبریز منتقل گردیده است. در تابستان سال ۱۳۸۵ میلادی قسمتهایی از کلیسا تخریب شد که در حال حاضر توسط سازمان میراث فرهنگی مرمت شده است.

حمام کهن کردشت جاذبه تاریخی بی نظیر

این حمام یکی از زیباترین حمام های آذربایجان است که با معماری اصیل سنتی در روستای کردشت از توابع جلفا و در کنار رود ارس قرار دارد.

این حمام در میان باغ بزرگی ساخته شده، دارای یک هشتی به صورت هشت ضلعی به ابعاد۵/۳ در۵/۳ و به ارتفاع۳/۴ متر است که یکی از اضلاع، درب ورودی و یکی دیگر راه ورود به رختکن یا سربینه است.

سربینه حمام نیز هشت ضلعی به اضلاع۵/۳ متر و ارتفاع۵/۸ متر است و گنبد بزرگ آن بر روی جوزها و هشت ستون سنگی هشت پر، استوار شده است، همه ستون ها دارای سرستون های سنگی مقرنس هستند که به وسیله ملات سرب مذاب به ستون ها وصل شده اند. گنبد سربینه دارای کاربندهای جالب مزین به آهک بریهای زیبا است، سکوهای رخت کن با طاق ضربی پوشیده و در زیر آن کفش کن هایی تعبیه شده است.

گرما خانه فضایی است که از چهار ستون سنگی هشت بر و دو حوض بزرگ مستطیل شکل و اتاقی با گنبد قیر اندود تشکیل شده است. نور داخل سربینه و گرما خانه به وسیله روزنی که در نوک گنبد قرار دارد تأمین می شود و گویا بر روی آن روزن ها سنگ های مرمر نازک و ظریفی نصب بود که نور آفتاب از آن نفوذ می کرد، و داخل حمام را به طور یکنواخت روشن می کرده و شست وشو کنندگان را از نگاه نامحرمان حفظ می کرده است.

حمام کردشت بخش های دیگری نیز دارد، که بسیار دیدنی و قابل مطالعه است، این حمام در زمان عباس میرزا نائب السلطنه فتحعلی شاه هنگام جنگ دوم ایران و روس ساخته شد ولی شیوه معماری آن شباهت بسیاری به حمام‌های دوره صفوی دارد.

آبشار زیبای آسیاب خرابه،اعجاز منطقه

آسیاب خرابه (خارابا دییرمان) یکی از زیباترین مناطق دیدنی آذربایجان شرقی است. این آبشار به علت وجود ویرانه های یک آسیاب آبی به آسیاب خرابه معروف است.

برای رسیدن به این مکان بسیار دل انگیز باید از جاده مرند-جلفا به هادیشهر (علمدارگرگر) وارد شد و با عبور از یک جاده خاکی در نوار مرزی ایران و جمهوری آذربایجان و گذشتن از یک جاده فرعی، به دره ای باصفا رسید که محل آسیاب خرابه است. از تبریز تا جاده فرعی جلفا به هادیشهر ۱۰۶ کیلومتر بوده و از هادیشهر ۲۷ کیلومتر فاصله دارد.