امروزه شاهد واقعیتی در جامعه ایران هستیم که شاید با نگاهی ریاضی وار عجیب بنماید. آن واقعیت این است که اگرچه میزان رفاه نسبی مردم در شرایط کنونی نسبت به چند دهه قبل افزایش یافته و امکانات زندگی نیز بیشتر شده است، اما سطح رضایت مردم از زندگی کاهش یافته است. یعنی اگر از مردم […]
امروزه شاهد واقعیتی در جامعه ایران هستیم که شاید با نگاهی ریاضی وار عجیب بنماید. آن واقعیت این است که اگرچه میزان رفاه نسبی مردم در شرایط کنونی نسبت به چند دهه قبل افزایش یافته و امکانات زندگی نیز بیشتر شده است، اما سطح رضایت مردم از زندگی کاهش یافته است. یعنی اگر از مردم سوال شود که اکنون رضایت بیشتری از زندگی دارند یا چند دهه قبل، شاید اکثر آنها از گذشته بیشتر به نیکی یاد کنند. این در حالی است که در گذشته مردم به لحاظ رفاه در شرایط سخت تری زندگی می کردند.
چرا علی رغم افزایش رفاه مردم، میزان رضایت آنها از زندگی افزایش نیافته است؟
عامل اصلی، نابرابری های چشمگیر ایجاد شده است
دکتر حسین راغفر استاد دانشگاه و کارشناس مسائل اقتصادی گفت: «اصلی ترین دلیل کاهش رضایت مردم از زندگی نسبت به چند دهه قبل نابرابری های چشمگیری است که طی این مدت ایجاد شده است.»
وی ادامه داد: «اگرچه جامعه ایران پیش از این نیز مصرف گرا بود اما طی این مدت این مصرف گرایی افزایش یافته است. البته در دهه اول انقلاب شاهد یک چرخش جدی در رفتار عموم مردم در مصرف، همزیستی و نوعی همدلی و هم دردی با یکدیگر هستیم که بخشی از آن به دلیل مسئله جنگ و آثار آن در جامعه بود.»
وی افزود: «اما در دهه بعد به تدریج از این ارزش ها دور شدیم و مناسبات اجتماعی پولی شد و مناسبات بازار و کالایی شدن بر همه پدیده های زندگی غلبه یافت که باعث شد ارزش و احترام افراد در جامعه بر حسب قدرت خرید و موقعیت اقتصادی آنها تعریف و تبیین شود.»
این استاد دانشگاه اظهار کرد: «این موضوع باعث بروز نوعی چشم و هم چشمی در مقیاس های گسترده شد. گروههای مرجع در طبقات مختلف اجتماعی بسیار متنوع شدند و باعث شد جمعیت بسیار بزرگی از مردم بازنده های این محصول اقتصادی کشور شوند و گروه قلیلی جزء برنده ها شوند که سبک زندگی کاملا متفاوتی از آنچه که پیشتر وجود داشت به نمایش گذاشتند که عامل اصلی بسیاری از اضطراب های منزلتی در میان گروههای مختلف شد.»
وی ادامه داد: «از آنجا که ملاک های موفقیت در جامعه ملاک های مصرف گرایی شده است افراد برای آنکه نشان دهند انسان های شکست خورده ای نیستند ناگزیرند نشان دهند متعلق به طبقه اجتماعی ای فراتر از آن چیزی هستند که به آن تعلق دارند. این موضوع اصلی ترین منشاء اضطراب های روحی و روانی ناشی از منزلت اجتماعی است که بر اساس موقعیت اقتصادی و الگوهای مصرفی افراد تبیین و تعریف می شود.»
وی افزود: «همانطور که عنوان شد اصلی ترین عامل بروز این مسئله نابرابری های بزرگی است که یک دهه بعد از انقلاب شکل گرفت که در مقاطعی تبدیل به گسست شده و حتی می توان گفت تبدیل به نوعی گسل های اجتماعی شده است که اضطراب و حتی نوعی خصومت و بددلی میان گروههای مختلف اجتماعی را پدید آورده است و همه اینها اضطراب هایی را رقم زده که موجب رضایت از مصرف بیشتر شده است.»
مردم ایران گذشته نگر هستند
اما دکتر امان الله قرایی مقدم استاد دانشگاه و جامعه شناس گفت: «مردم ایران اصولا نوستالوژیک و گذشته نگر هستند و به همین دلیل همه عنوان می کنند «سال، سال، دریغ از پارسال» که این موضوع یک امر فرهنگی است.»
وی ادامه داد: «به همین دلیل با وجود بهبود شرایط زندگی مردم در تمامی حوزه ها و به خصوص بهداشت بازهم مردم عنوان می کنند از گذشته رضایت بیشتری دارند. به طور مثال در زمینه بهداشت که شاید مهمترین شاخص باشد اکنون میزان امید به زندگی در ایران نسبت به چند دهه قبل افزایش قابل توجهی داشته است.»
وی افزود: «امکان حضور در دانشگاه، میزان کالری مصرف شده توسط مردم، میزان امکانات رفاهی، وضعیت تامین اجتماعی، سهولت ارتباطات مخابراتی و رفت و آمد نسبت به چند دهه قبل افزایش داشته اما باز هم مردم گمان می کنند گذشته بهتر بوده است. این در حالی است که جامعه ما در خاورمیانه و آسیای میانه و حتی نسبت به ترکیه پیشرفت بیشتری کرده است و به طور مثال به لحاظ متوسط عمر شرایط بهتری دارد.»
قرایی مقدم گفت: «دلیل دیگر عدم آگاهی مردم از اوضاع و احوال جهان است. یعنی با اینکه چشم انداز جامعه وسیع شده اما این چشم انداز کاذب است چراکه مبتنی بر تصور و خیال است. به قول رابرت مرتون اهداف زیادی برای مردم ایجاد شده و چون به همه این اهداف نمی رسند نمی توانند به رضایت برسند و لذا قدر عافیت را نمی دانند. اما اگر مردم شرایط خود را به صورت علمی با گذشته مقایسه کنند می بینند شرایط امروز به شدت بهبود یافته است.»
وی ادامه داد: «دلیل دیگر تبلیغات کشورهای غربی است که یک مدینه فاضله را برای مردم ایران نشان می دهند و لذا توقعات مردم به صورت کاذب بالا رفته است. اما در جوامع توسعه یافته همچون فرانسه رضایت مردم در شرایط کنونی کمتر از مثلا دهه ۲۰ یا ۵۰ میلادی نیست هرچند مردم همیشه احساس نوستالوژیک دارند. مردم فرانسه اطلاعات دارند و مقایسه می کنند و کشوری هم علیه آنها تبلیغات نمی کند.»
