محققان و پژوهشگران دانشگاه تبریز بعد از انجام موفقیت‌آمیز غنی‌سازی گوشت ماهی با ترکیبات cla داخلی، این بار در پژوهش و تحقیق جدید با طرح دوغ پروبیوتیک ضد دیابت، روزنه‌های امید دیگری برای بیماران دیابتی می‌گشایند تا با استفاده از این محصول لبنی پروبیوتیک سیستم ایمنی آن‌ها افزایش‌یافته و امید به زندگی در این بیماران بالاتر رود.

برای اطلاع از چگونگی تولید این محصول لبنی پروبیوتیک با دکتر اکبر تقی‌زاده عضو هیئت‌علمی دانشگاه تبریز و مجری این طرح تحقیقاتی به گفتگو نشسته‌ایم که شرح این گفت‌وگو پیش روی شماست.

* آقای دکتر طرح و ایده دوغ پروبیوتیک چگونه کلید زنی شد؟

با توجه به فراوانی دیابت ملیتوس در سراسر جهان و این‌که این بیماری در سال ۲۰۰۰ میلادی ۸/۲ درصد و تا سال ۲۰۳۰ به ۴/۴ درصد خواهد رسید و ایران با شیوع ۸ درصدی این بیماری جزو مناطقی است که بیشترین میزان شیوع دیابت را به خود اختصاص داده است بنابراین این موضوع به یکی از دغدغه‌های گروه پژوهشی ما تبدیل‌شده بود و ما درصدد بودیم راهکاری برای این موضوع و بیماری پیدا کنیم.

طرح دوغ پروبیوتیک ضد دیابت در چهل و پنجمین نشست سراسری معاونان پژوهشی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی کشور در سال ۹۳ به‌عنوان طرح منتخب موردتقدیر معاون پژوهش و فناوری وزیر علوم، تحقیقات و فناوری قرار گرفت. گروه تحقیقاتی ما متشکل از دکتر علیرضا استاد رحیمی، دکتر رضا مبصری، دکتر نازیلا فرین، و زهرا بایرام‌علی‌پور قشلاقی تحقیق و پژوهش‌های لازم را از سال ۸۹ روی این طرح عملیاتی کرده و نتایج طرح در همایش یک‌روزه دوغ پروبیوتیک اردیبهشت ۹۱ در دانشگاه تبریز ارائه شد. پس از سیر مراحل ثبت اختراع و اخذ پروانه بهره‌برداری بسترسازی لازم برای تولید این محصول ایمن در شرکت آذر نام شمس (گلدم) انجام‌شده است.

*مواد پروبیوتیک شامل چه ترکیباتی است؟ و وقتی این ترکیبات با محصولی همچون دوغ ترکیب می‌شود چه مزیت‌هایی پیدا می‌کند؟

پروبیوتیک‌ها، میکروارگانیسم‌هایی هستند که به‌صورت زنده و غیرزنده فعال هستند و زمانی اثرگذاری این پروبیوتیک ها بیشتر می‌شود که از باکتری‌های زنده استفاده گردد. باید گفت در این محصولات باکتری‌های لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس، فیدو باکتر، لاکتوباسیلوس کازئی در شیر کشت داده‌شده و با تمهید شرایط لازم برای رشد پایای باکتری‌ها دوغ پروبیوتیک مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.

باید گفت طرح دوغ پروبیوتیک که مراحل آزمایشگاهی آن با موفقیت به اتمام رسیده است از مرحله تغذیه دام و تولید شیر در گاوداری صنعتی تا مرحله غنی‌سازی و فرآوری شیر با پروبیوتیک تا مرحله تست بالینی زیر نظر متخصصین خبره و باتجربه دانشگاه تبریز و دانشگاه علوم پزشکی تبریز و دانشگاه شهید مدنی آذربایجان و شرکت آذر نام شمس (گلدم) انجام‌گرفته است.

*مکانیسم اثر پروبیوتیک‌ها بر روی بیماران دیابتی چگونه است؟

مکانیسم اثر پروبیوتیک‌ها شامل بهبود تحمل گلوگز، افزایش زیست دسترسی برخی از داروها مثل سولفونیل، کاهش مقاومت انسولین، تعدیل سیستم ایمنی و تولید اسیدهای چرب زنجیر کوتاه هست.

باکتری‌های پروبیوتیک به شکل باکتری‌های غیر کپسوله ولی مقاوم به pH معده و روده عمل می‌کنند که به‌صورت مخلوط با دوغ به‌کاررفته است.

*تفاوت عمده این دوغ با سایر دوغ‌های موجود در بازار چیست؟

تفاوت بسیار عمده این دوغ پروبیوتیک با سایر دوغ‌های موجود بازار این بوده که تست بالینی این دوغ به مدت دو الی سه ماه بر روی دو گروه هدف آزمایش‌شده و نتایج بسیار خوبی از آن حاصل‌شده است.

*در مورد مراحل اجرایی و تست بالینی این طرح توضیح بفرمائید؟

تست بالینی دوغ پروبیوتیک گروه تحقیقاتی ما سه ماه به طول انجامید. به‌این‌ترتیب که دوغ پروبیوتیک و دوغ معمولی بر روی ۶۰ نفر از بیماران دیابتی ۳۰ تا ۶۵ ساله که از سوی انجمن دیابت استان معرفی‌شده بودند آزمایش شد. ۳۰ نفر از بیماران دوغ معمولی و ۳۰ نفر از آنان نیز به مدت دو الی سه ماه دوغ پروبیوتیک مصرف کردند و نتایج مثبت حاصل از مصرف دوغ پروبیوتیک بسیار چشمگیر و موفقیت‌آمیز بود.

*تست بالینی این طرح چه نتایج و موفقیت‌هایی به همراه داشت؟

نتایج حاصل از تست بالینی نشان داد دوغ غنی‌سازی شده با ترکیبات پروبیوتیک موجب کاهش کلسترول مضر (LDL)، کاهش تری‌گلیسیرید و کلسترول تام خون در بیماران دیابتی شده است. همچنین باعث افزایش کلسترول مفید خون (HDL) شده و در کنار آن هموگلوبین گلیکوزیله (ا HbA1C) که شاخص کنترل دو یا سه‌ماهه بیماران دیابتی بوده، کاهش‌یافته است.

در کنار آن باید تأکید کرد؛ مصرف دوغ پروبیوتیک باعث افزایش سیستم ایمنی بدن این بیماران شده بود و مصرف این دوغ پارامتر (hsCRP) که شاخص عفونی بدن است را کاهش داده است.

*آیا این دوغ تولیدشده فقط برای پیشگیری و درمان بیماری دیابت مفید و مؤثر است؟

خیر، مواد پروبیوتیک برای درمان و پیشگیری بسیاری از امراض و بیماری‌ها مفید است، از اثرات مفید پروبیوتیک‌ها می‌توان به کاهش کلسترول، بهبود سیستم ایمنی، اثرات ضد فشارخون، پیشگیری از سرطان، کاهش گلوکز خون، اثرات آنتی اکسیدنی، کاهش علائم پوستی، تسهیل جذب مواد معدنی، بهبود آرتریت و کاهش علائم آلرژی نام برد و چون ۸۰ درصد سیستم ایمنی در دستگاه گوارش واقع‌شده است قوی شدن سد مخاطی دستگاه گوارش توسط پروبیوتیک‌ها مانع ورود و فعال شدن آلرژن‌ها خواهد شد.

همچنین پروبیوتیک‌ها از طریق جلوگیری از تخریب آنزیم‌های درگیر در ایجاد سرطان به پیشگیری از سرطان کولون عمل می‌نماید.

*گروه هدف دومی که تست بالینی دوغ پروبیوتیک بر روی آن‌ها انجام‌شده است کدام گروه بودند؟

گروه دوم تست بالینی ما شامل دانشجویان ورزشکار دانشگاه شهید مدنی آذربایجان بود. آن‌ها نیز در یک بازه زمانی مشخص دوغ معمولی و دوغ پروبیوتیک مصرف کردند و نتایج به‌دست‌آمده نشان داد که کاهش معنی‌داری بر روی (hsCRP) وجود دارد و در ورزشکاران نیز به‌طور معنی‌داری موجب افزایش سیستم ایمنی بدن شده بود و با توجه به اثر سلامت افزایی آن نقش مؤثری در سلامتی ورزشکاران ایفا می‌کند.

*آیا این دوغ فقط برای بیماران دیابتی استفاده می‌شود یا افراد معمولی نیز می‌توانند استفاده کنند؟

دوغ فراوری‌شده با مواد پروبیوتیک را همه افراد جامعه می‌توانند مصرف کنند چراکه این دوغ حالت پیشگیری برای افراد عادی را داشته و سیستم ایمنی افراد را تقویت کرده و آن را افزایش می‌دهد و سد دفاعی در برابر انواع و اقسام بیماری‌های عفونی ایجاد می‌نماید.

*آیا طرح تحقیقاتی شما منجر به ثبت اختراع نیز شده است؟

بله، این طرح با کمک و تلاش تیم تحقیقاتی دانشگاه تبریز و دانشگاه علوم پزشکی تبریز با دریافت نشان سلامت منجر به ثبت اختراع در شرکت آذر نام شمس (گلدم) به‌عنوان شرکت تولیدکننده محصول شده و طی تفاهم‌نامه منعقدشده با دانشگاه تبریز این طرح اکنون در مرحله تولید و بهره‌برداری نهایی است.

*مدت ماندگاری این دوغ چند روز یا چند ماه است؟

طی تحقیقات انجام‌شده مشاهده گردید بعد از دو هفته تعداد باکتری‌های فعال و زنده به‌صورت پایدار بوده که نشان از فراوری مفید این دوغ بوده است.

و کلام پایانی شما؟

امید است نتایج مطالعه طرح حاضر بتواند با توجه به افزایش روبه رشد بیماری‌های مزمن در کشور ازجمله دیابت و افزایش چربی خون در راستای افزایش سلامتی و ایمنی در جامعه مفید و مؤثر باشد و گام مؤثر در عملی نمودن اقتصاد دانش‌بنیان و اقتصاد درون‌زا با بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته برداشته شود.

بر اساس این گزارش دکتر تقی‌زاده، انجام ۲۰ طرح پژوهشی، انتشار بیش از ۲۰۰ مقاله،ISI، ISC و علمی- پژوهشی، ارائه بیش از ۱۰۰ مقاله در اجلاس‌های ملی و بین‌المللی، تألیف و ترجمه ۷ عنوان کتاب، عضویت در هیئت تحریریه ۵ مجله داخلی و بین‌المللی را در کارنامه پژوهشی و تحقیقاتی خود دارد.

رتبه برگزیده جشنواره ایده‌های برتر استان آذربایجان‌شرقی در سال ۸۹، رتبه برگزیده جشنواره ایده‌های برتر دانشگاه پیام نور استان آذربایجان‌شرقی در سال ۹۰، رتبه اول جشنواره ملی ایده‌های برتر کشور در سال ۹۱، مبتکر برگزیده اولین جشنواره ملی اختراعات و ابتکارات شهرداری کلان‌شهر تبریز در سال ۹۳ ازجمله افتخارات دیگر این استاد دانشگاه تبریز است.