صندوق بین‌المللی پول اخیرا در گزارشی وضعیت بیکاری در کشورهای جهان را منتشر کرد، که در آن معضل بیکاری در کشورمان طی سالهای اخیر در حال بدتر شدن بوده و به عبارت دیگر ایران در سال ۲۰۱۵ در رتبه ۲۴ به لحاظ بیکاری قرار گرفته است. از سویی همچنین بر اساس نتایج آمار بیکاری در […]
صندوق بین‌المللی پول اخیرا در گزارشی وضعیت بیکاری در کشورهای جهان را منتشر کرد، که در آن معضل بیکاری در کشورمان طی سالهای اخیر در حال بدتر شدن بوده و به عبارت دیگر ایران در سال ۲۰۱۵ در رتبه ۲۴ به لحاظ بیکاری قرار گرفته است.
از سویی همچنین بر اساس نتایج آمار بیکاری در سال ۹۴، که طی روزهای اخیر از سوی مرکز آمار ایران منتشر شده، اکثر استان‌ها با افزایش بیکاری نسبت به سال ۹۳، روبه‌رو بوده‌اند. در این گزارش کمترین نرخ بیکاری مربوط به استان آذربایجان‌شرقی با ۷٫۳ درصد، اعلام شده و از این رو در تحلیل و گزارشی می‌خواهیم به کم و کیف این مسئله در آذربایجان‌شرقی بپردازیم.
* لزوم نگاه حسابگرانه به آمار نرخ بیکاری در کشور/ افزایش بیکاری همه بی‌تقصیر همه مقصر
بیش از این البته این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت و آن اینکه، استان آذربایجان‌شرقی و به ویژه شهر تبریز، شهر اولین‌ها در گذشته و امروز در طول تاریخ کشورمان در دوره‌های مختلف زمانی از جمله در قرن اول هجری، دوران ایلخانان، صفویه و قاجاریه و حتی بعد از این دوران و در حال حاضر به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص منطقه و مردم با غیرت و تلاشگر نقش تعیین‌کننده‌ای در مبادلات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، علمی و حتی سیاسی در سطح ملی و فراملی داشته است و از دیر باز برای اهل اقتصاد، سرمایه، تجارت، فرهنگ، سیاست و علم، در اقصی نقاط جهان نام آشنایی است.
با این حال در همین زمینه سئوالی که در این میان مطرح می‌شود، اینکه برخی فعالان اقتصادی، کارشناسان و ناظران انتقادهایی به شیوه‌های آمارگیری بیکاران در ایران و نتایج آن وارد میکنند، که جای بسی تامل دارد و از این رو، در مورد چگونگی محاسبه میزان نرخ بیکاری در کشورمان و در این میان استان آذربایجان‌شرقی بررسی چند نکته لازم به یادآوری است:
* سهم سر ایران، از بیکاری چقدر است؟
افزایش نرخ بیکاری در بین جوانان استان‌ها که به مرز ۵۰ درصد رسیده است. طبق گزارش جدید مرکز آمار ایران از نتایج آمار نیروی کار در تابستان ۹۴، بالاترین نرخ بیکاری جوانان زیر ۳۰ سال هم اکنون به ۴۸٫۷ درصد و این نرخ در مورد زنان نیز به ۸۵٫۹ درصد رسیده است.
آن چه مشخص است این که بیکاری در استان‌های مختلف حاکی از وضعیت بحرانی است، به‌گونه‌ای که نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله در استان آذربایجان‌شرقی در تابستان ۹۴؛ به ۲۵٫۹ درصد و در مورد جوانان ۱۵ تا ۲۹ ساله هم به ۲۴٫۱ درصد رسیده است.
بررسی نرخ مشارکت اقتصادی در بین استان‌های کشور نیز نشان می‌دهد، که نرخ مشارکت اقتصادی جمعیت ۱۰ ساله و بیشتر در استان گیلان به ۴۴٫۲ درصد در جایگاه اول قرار دارد و این درحالی است، که نرخ مشارکت اقتصادی در کل کشور به میزان ۲۸٫۹ بوده، که این میزان در استان آذربایجان‌شرقی به ۳۹٫۹ درصد و در شاخص نرخ مشارکت اقتصادی جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر نیز این مقدار در استان ۴۲٫۹ درصد رسیده است.
* وعده‌های سرخرمن سهم اشتغال در کشور
طبق گزارش جدید مرکز آمار ایران در تابستان ۹۴، نرخ بیکاری، نسبت اشتغال و سهم اشتغال ناقص جمعیت ۱۰ ساله و بیشتر در استان آذربایجان‌شرقی به ترتیب ۶٫۶، ۳۷٫۳ و ۲٫۷ درصد و نرخ بیکاری در جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر در آذربایجان‌شرقی ۶٫۷ درصد بوده است.
در همین ارتباط مقایسه استان‌ها به لحاظ بخش های عمده فعالیت اقتصادی نیز نشان می‌دهد، سهم آذربایجان شرقی در بخش کشاورزی ۲۵٫۴، صنعت ۳۵٫۹ و خدمات به میزان ۳۸٫۶ درصد بوده، که در همین ارتباط در بخش کشاورزی بیشترین شاغلان استان خراسان شمالی ۴۴٫۴، در بخش صنعت استان یزد با ۴۶٫۱ و درخدمات استان تهران با ۶۳٫۵ بالاترین شاغلان در این حوزه‌ها را به خود اختصاص داه‌اند.
* فارغ التحصیلان بیکار؛ محکوم به ناتوانی
وضعیت اشتغال و مسئله بیکاری فارغ التحصیلان دانشگاهی در حال حاضر یکی دیگر از چالش‌های پیش روی کشورمان و در این میان آذربایجان‌شرقی است.
در این ارتباط اخیرا معاون وزیر کار اعلام کرده، یکی از معضلات پیش روی کشور افزایش جمعیت فارغ التحصیلان بیکار است. به طوری که هم اکنون نزدیک به ۴۰ درصد جمعیت بیکار کشور تحصیلات عالی دارند، یعنی به عبارت دیگر از هر ۱۰۰ مرد فارغ‌التحصیل ۱۳ نفر و از هر ۱۰۰ زن نیز ۳۱ نفر بیکار است، که در آینده نزدیک با توجه به پایان تحصیل ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار دانشجوی کشور؛ بر تعداد بیکاران جمعیت فارغ التحصیل افزوده خواهد شد.
نکته مهم‌تر اینکه آذربایجان‌شرقی و در این میان شهرستان تبریز، به خاطر پرچمداری در توسعه و تولید علم و دانش، از جمله یکی از قطب‌های مهم علمی کشور مطرح بوده و هست، از این رو ایجاد منطقه ویژه علم و فناوری ربع رشیدی در تبریز، وجود بیش از صد مرکز آموزش عالی و دانشگاهی، بیش از ۲۰۰ مرکز پژوهشی، نزدیک چهار هزار نفر هیأت علمی و ۲۲۰ هزار دانشجو، یک پارک علم و فناوری، ۱۰ مرکز رشد، بیش از ۲۵۰ شرکت دانش‌بنیان و … همه نشان از اقتدار آذربایجانی‌ها در تولید علم و فناوری است.
* فارغ التحصیلان دانشگاهی؛ غایب بزرگ دنیای بازار کار
از سویی اخیرا و در سالهای اخیر آماری در خصوص تعداد بیکاران فارغ التحصیل استان آذربایجان‌شرقی ارائه نشده، ولی با توجه به ظرفیت‌های که بدان اشاره شد، سهم تعداد بیکار فارغ التحصیلان دانشگاهی این استان همچون سایر استان‌های کشورمان بیشتر از سایر گروه‌ها باشد.
بر این اساس متخصصان و کارشناسان بازار کار در این زمینه بر این باور هستند که مهم‌ترین مسائلی که باعث شده تا امروز جمعیت بیکاران فارغ‌التحصیل کشور به مرز بحران برسد، ناتوانی افراد در انجام ابتدایی‌ترین امور مربوط به دنیای بازار کار، بی‌ارتباطی تحصیلات دانشگاهی و نیازهای بازار و به خصوص جذب دانشجو و توسعه رشته‌های دانشگاهی بدون توجه به نیاز بازار کار کشور است.
* جوانان بیکار آذربایجان؛ به وسعت ایران غم دارند
از سویی یکی دیگر از مهم‌ترین دلایل رشد و کاهش نرخ بیکاری در کشور را می‌توان، سهم بخش‌های مختلف کشاورزی، صنعت و خدمات در زمینه ایجاد اشتغال بیان کرد.
با این وجود، بر اساس نتایج آمار بیکاری در سال ۹۴،که از سوی مرکز آمار ایران منتشر شده، بیش از ۲ میلیون و ۷۲۹ هزار و ۹۲ نفر بیکار در کشور وجود دارد و سهم مشارکت اقتصادی نیز ۲۴ میلیون و ۷۰۱ هزار و ۱۷۷ نفر بوده؛ که در این میان بالغ بر ۱۰ میلیون و ۸۶۰ هزار نفر در بخش خدمات اشتغال داشته‌اند و صنعت و کشاورزی با بیش از ۷ و ۳ میلیون نفر سهم اشتغال رده دوم و سوم را به خود اختصاص داده‌اند.
در هر صورت، سهم استان آذربایجان‌شرقی از میان یک میلیون و ۳۰۰ هزار فعال کاری، یک میلیون و ۲۲۰ هزار نفر شاغلان آذربایجان‌شرقی است که ۸۷ درصد این شاغلان را مردان و ۱۳ درصد را زنان تشکیل می‌دهند.
افزون بر این، آذربایجان‌شرقی بیشترین شاغلان را در بخش صنعت در کشور دارد، ۲۰٫۵، ۲۸٫۷ و ۴۰٫۸ درصد شاغلان این استان به ترتیب در بخش‌های کشاورزی، خدمات و صنعت مشغول به فعالیت هستند.
* کمترین نرخ بیکاری کشور مربوط به آذربایجان‌شرقی؛ رویا یا واقعیت؟
در هر حال با توجه به ظرفیت‌های موجود استان آذربایجان‌شرقی در عرصه‌هایی چون جغرافیای طبیعی، فعالیت‌های تولیدی، زیرساخت‌ها،خدمات و بازرگانی و صنعت گردشگری که در بند دیگر به آنها اشاره می‌شود، نرخ بالای مهاجرت نیروی کار در این استان بوده که نسبت به استان‌های دیگر کشورمان بالاست.
افزون بر آنچه گفته شد، تعطیلی ۵ هزار واحد صنعتی و تولیدی در آذربایجان‌شرقی طبق اعلام صنعت، معدن و تجارت استان از جمله یکی از دلایلی اصلی مهاجرت نیروی کار اعلام شده، که در این ارتباط بررسی و کنکاش جای بسی تامل دارد.
* نرخ بالای مهاجرت نیروی کار در آذربایجان شرقی؛ چه باید کرد؟
در مجموع، با نگاهی تحلیلی می‌توان دریافت که با وجود اینکه طبق اعلام مرکز آمار، آذربایجان‌شرقی کمترین نرخ بیکاری را در کشور دارد، اما با توجه به نرخ بالای مهاجرت نیروی کار نسبت به استان‌های دیگر ایران و در این میان ظرفیت و مزیت‌های بالای سرمایه‌گذاری در استان آذربایجان‌شرقی؛ این آمار نرخ بیکاری استان خیلی هم خوشحال کننده به نظر نمی‌رسد.
بنابراین، برخورداری از موقعیت ویژه جغرافیایی و قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم و چهارراه تجارتی شرق و غرب و آسیای میانه، همسایه بودن با کشورهای خارجی (جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان و ترکیه از طریق بازرگان)، برخورداری از منابع طبیعی، اقلیم مستعد و خاک حاصلخیز کشاورزی،جاری بودن رودخانه‌های دائمی و پر آب ارس، قزل اوزن و آجی‌چای در داخل حوضه‌های آبریز استان، تمرکز صنایع سنگین تولیدکننده ماشین آلات و تجهیزات صنایع داروئی، غذایی نساجی و…، برخورداری از مواد اولیه برای توسعه صنایع تبدیلی، برخورداری از ذخایر معدنی غنی و متنوع و یکی از مراکز بزرگ مس دنیا، وجود صنایع بالادست از جمله مجتمع عظیم پتروشیمی تبریز و فولاد، شهرک اختصاصی سرمایه‌گذاری خارجی در تبریز، وجود شهرک‌ها و نواحی صنعتی در نقاط مختلف استان، وجود دو نیروگاه برق حرارتی و گازی، پالایشگاه مجتمع پتروشیمی تبریز و شبکه‌های انتقال نفت و گاز طبیعی از جمله ظرفیت‌های استان است.
وجود بازارچه‌های مرزی مشترک با کشورهای آذربایجان و ارمنستان، وجود دانشگاه‌ها و مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای و مؤسسات تحقیقاتی صنعتی، تأمین کننده نیروی انسانی ماهر و متخصص در استان، وجود پنج مرکز گمرک در داخل محدوده و نوار مرزی شمال استان، وجود منطقه آزاد تجاری، صنعتی ارس در حاشیه مرزی شمال استان، وجود جاذبه‌های طبیعی بسیار زیبا در حاشیه رودخانه ارس، همجواری با کشورهای آذربایجان و ارمنستان و وجود مرز زمینی بین ایران و این کشورها، وجود جاذبه‌های تاریخی، آثار متعدد قبل از اسلام تا دوران قاجاریه، قرار گرفتن در مسیر اروپا آسیای شرقی (جاده ابریشم) و همچنین قرار گرفتن در مسیر ارتباطی اروپا و تهران، برخورداری از تاریخ بسیار کهن، وجود جاذبه‌های خاص تاریخی و طبیعی، برخورداری از امکانات و تأسیسات زیربنایی نظیر وجود دو هتل ۵ ستاره و سه هتل ۴ ستاره در تبریز، برخورداری از رشته کوه سهند و دامنه‌های زیبای آن و … از جمله این ظرفیت‌هاست که نباید به راحتی از اینها گذشت و از این رو با توجه به ظرفیت‌های این خطه با اتخاذ سیاست‌های درست در زمینه اشتغال جوانان، استان گام‌های موثری برداشت و همچنین از مهاجرت نیروی کار به سایر استان‌های کشور جلوگیری کرد.
