تبریز، قطب جدید گردشگری اسلامی
تبریز، قطب جدید گردشگری اسلامی

شهر اولین‌ها این روزها، مثل دیگر روزهای سال نسبت به سایر شهرهای کشور، همچنان خبرساز است و آن خبر مهمی که این روزها، قلب هر خواننده، شنونده و بیننده‌ای را به تپش می‌اندازد، چیزی نیست، جز اینکه « تبریز به عنوان شهر نمونه گردشگری کشورهای اسلامی در سال ۲۰۱۸، انتخاب شده است». نکته حائز اهمیت […]

۴۰۷۲۰۰۰۰۱شهر اولین‌ها این روزها، مثل دیگر روزهای سال نسبت به سایر شهرهای کشور، همچنان خبرساز است و آن خبر مهمی که این روزها، قلب هر خواننده، شنونده و بیننده‌ای را به تپش می‌اندازد، چیزی نیست، جز اینکه « تبریز به عنوان شهر نمونه گردشگری کشورهای اسلامی در سال ۲۰۱۸، انتخاب شده است».

نکته حائز اهمیت در این خبر مهم برای دوست‌داران سرزمین ایران اینکه، حال با گذشت زمان اندکی از کاندیداتوری تبریز به عنوان شهر خلاق گردشگری در سال ۲۰۱۶، این بار با کمک و به واسطه تلاش‌ها و کوشش‌های شبانه‌روزی بی‌مدعا و خدمت بی‌منت مدیران و مسئولان استانی خویش و به ویژه اخیرا با رایزنی‌ها و تلاش های مقامات ارشد شهری و حوزه گردشگری در نهمین اجلاس کارشناسان ارشد و وزیران گردشگری کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اسلامی که در نیامی پایتخت جمهوری نیجر برگزار شد، شهر اولین‌ها به عنوان شهر نمونه گردشگری کشورهای اسلامی در سال ۲۰۱۸، انتخاب، و از این رو بر دیگر افتخارات شهروندان شهر تبریز و اولین‌ها این شهر افزوده شد.

* تبریز، از تب و تاب جهانی شدن

حال آنچه در این زمینه اهمیت دارد اینکه، مردم آذربایجان و به ویژه تبریزی‌ها و در این زمینه نیز مدیران و مسئولان دستگاه‌های اجرایی این استان، در طول تاریخ کشورمان نشان دادند، که همیشه و در همه حال در امور مختلف همواره پیشگام و پیشتاز بوده‌اند و در واقع این قابلیت و ظرفیت در بین آنها است، که اگر بخواهند کاری را انجام دهند، با پشتکار، همت، غیرت و سختگیری خاص تا آخر خط می‌روند، که نمود بارز آن همان لقب «شهر اولین‌ها» است.

با این وجود، «انتخاب تبریز به عنوان شهر نمونه گردشگری کشورهای اسلامی در سال ۲۰۱۸»، بهانه خوبی شد، تا اینکه ضمن طرح دیدگاه‌ها و نظرات مسئولان و کارشناسان در این خصوص، به وجود برخی موانع موجود، به ارائه راهکارهای لازم برای استفاده از تمام ظرفیت‌های شهر تبریز، به عنوان شهر نمونه گردشگری کشورهای اسلامی بپردازیم.

* تبریز، با حضور هزاران گردشگر رنگ جهانی می‌گیرد

استاندار آذربایجان‌شرقی، در این ارتباط با تاکید «زمان باقی مانده تا سال ۲۰۱۸ فرصت مناسبی برای تکمیل نواقص و نوسازی و بازسازی زیرساخت‌های جذب گردشگر و ارتقای کیفیت خدمات رفاهی و اقامتی در شهر تبریز است و برای این که این شهر شایسته پذیرایی از گردشگران جهان اسلام شود همکاری و همت همه دستگاه‌های استان ضروری است»، تصریح کرد: «بیشترین مسئولیت در این خصوص بر عهده شهرداری تبریز است، که باید مقدمات جذب گردشگر و آماده‌سازی و زیباسازی شهر را به بهترین شکل فراهم کند».

اسماعیل جبارزاده، در ادامه با اشاره به وجود ۲۶۶ اثر ملی ثبت شده در این استان می‌گوید: «هر اثر ملی ثبت شده در استان آذربایجان شرقی یک چاه نفت است، از این رو من خوشحالم که قیمت نفت به ۳۰ دلار کاهش یافته است، چرا که باعث می‌شود ما به خود آییم».

وی با بیان اینکه باید همت کنیم تبریز همچون گذشته تبدیل به نگین شهرهای ایران شود، افزود: ما هیچ تفاوتی بین مدیران دولتی، خصوصی و تعاونی قائل نیستیم و معتقدیم همه باید دست به دست هم دهیم تا استان را به جایگاه شایسته و بایسته آن برسانیم و تبریز را در کشور و منطقه خاورمیانه به عنوان شهری جهانی مطرح کنیم.

جبارزاده تصریح کرد: در دو سال گذشته با تلاش‌هایی که صورت دادیم به این هدف نزدیک‌تر شدیم که انتخاب تبریز به عنوان پایتخت فرش جهان، زیباترین و سالم‌ترین شهر ایران و شهر نمونه گردشگری کشورهای اسلامی ماحصل تلاش‌های صورت گرفته ما در این مدت بوده است.

* جدال بر سر جهانی شدن

درویش امیری، معاون امور مجلس، حقوقی و استان‌های سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری نیز که در هشتمین اجلاس وزرای گردشگری سازمان همکاری‌های اسلامی در کشور نیجر حضور داشت‌، با تاکید بر اینکه تالینگ مالزی،‌ پالقا و سیلد بنگلادش، ماردین ترکیه و مدینه عربستان رقبای تبریز برای سال ۲۰۱۸ بودند که تبریز به خاطر قابلیت‌هایی که داشت، انتخاب شد، اضافه می‌کند:« آنچه از میان معیارهای ارائه شده برای تبریز مورد توجه اعضای این اجلاس قرار گرفت‌، وجود مناطق نمونه گردشگری، زیرساخت‌های مناسب، تعداد موزه‌ها، موزه فرش، طبیعت، تعداد رویدادهای برگزار شده، تعداد اماکن تاریخی‌، انتخاب تبریز به عنوان شهر جهانی فرش و تعداد گردشگران ورودی (داخلی و خارجی) بود، به طوریکه، گردشگری داخلی و خارجی شهر تبریز در سال گذشته به ترتیب ۲۵ و ۳۵ درصد رشد داشته است و همچنین آمار ورود گردشگران خارجی در سال‌های ۱۳۹۱ و ۹۲ به ترتیب ۴۶۱ هزار و ۶۷۰ هزار نفر بوده است.

* لزوم نگاه حسابگرانه به شهر گردشگری جهان اسلام

صادق نجفی، شهردار تبریز، نیز در این خصوص با بیان اینکه در این انتخاب، شهرهای متعدد و صاحب نام جهان اسلام حضور داشتند و انتخاب تبریز، با بررسی شاخص‌های فرهنگی، تاریخی، زیباسازی و چشم‌اندازهای توسعه گردشگری صورت گرفته است، معتقد است: «در دو سال گذشته سعی کردیم همگام با وظایف احصا شده شهرداری، نام این شهر را به بهانه‌های مختلف در عرصه‌های بین‌المللی مطرح کنیم و امروز شاهدیم که پس از ریاست تبریز در اطلس شهرهای اسلامی و عضویت در هیئت رئیسه کلان شهرهای مسلمان، تبریز به عنوان الگوی ارزنده گردشگری مورد قبول کارشناسان خبره مطالعات شهری و گردشگری است».

* زندگی با طعم صنعت گردشگری

فرزین حق‌پرست مدیرکل اداره میراث فرهنگى و گردشگرى استان آذربایجان‌شرقی گفت: در سال ۲۰۱۳ اجلاسی در تهران برگزار شد که در این اجلاس به پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران هر سال شهر نمونه گردشگری در میان شهرهای اسلامی انتخاب شود.

وی افزود: بر این اساس در سال ۲۰۱۵ شهر قدس، ۲۰۱۶ شهر قونیه، ۲۰۱۷ شهر مدینه و در سال ۲۰۱۸ نیز شهر تبریز به این عنوان انتخاب شد.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان‌شرقی عنوان کرد: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور بعد از بررسی‌های مختلف تبریز و یزد را به عنوان شهرهای حائز عنوان شهر نمونه گردشگری در کشور می‌دانست که در نهایت تنها شهر تبریز از ایران معرفی شد.

این مسئول تاکید کرد: انتخاب تبریز به علت تاریخ، تمدن و فرهنگ دیرینه این دیار بوده و این شهر از دیرباز مهد ادب، عرفان و هنر است و امروز هم مقبرهالشعرا و مقبره‌العرفا سابقه تاریخ تمدن این شهر را فریاد می‌زند.

حق‌پرست خاطرنشان کرد: امسال هم که تبریز به عنوان شهر جهانی فرش انتخاب شده است مهر تأکید دیگری بر نمونه بودن این شهر نهاده شده است.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان‌شرقی، اظهار داشت: در سال جارى، این دومین عنوان جهانى است که عاید تبریز شده است و این افتخارى است براى تبریز که با خیزى بلند به سمت جهانى شدن حرکت مى‌کند.

وی ضمن تبریک انتخاب تبریز به عنوان پایتخت گردشگرى اسلامى در سال ۲۰۱۸، تاکید کرد که تحقق شاخص‌هاى OIC، جز با همدلى و همکارى دستگاه‌هاى مختلف اجرایی و از جمله شهردارى، ممکن خواهد بود.

در سال جارى، این دومین عنوان جهانى است که عاید تبریز شده است و این افتخارى است براى تبریز که با خیزى بلند به سمت جهانى شدن حرکت مى‌کند.

وی موزه‌های تبریز را یکى از عوامل انتخاب این شهر دانست و گفت: تعدد موزه‌ها در تبریز، یکى از امتیازات این شهر است که نیاز به توسعه این موزه‌ها، به خصوص موزه فرش داریم و من از شهردارى تبریز در این باره، یارى مى‌خواهم.

مدیرکل میراث فرهنگى استان خاطرنشان کرد: یکى دیگر از امتیازات تبریز، وجود مساجد تاریخی در این شهر است که از آن جمله می‌توان به مسجد کبود، به عنوان فیروزه جهان اسلام اشاره کرد و ما باید با معرفی و حفظ و مرمت آنها، وجهه تبریز را غنا ببخشیم.

حق‌پرست با تاکید بر این که تبریز، برای احیای جایگاه خود، نیاز به فعالیت‌های زیرساختی در تمامی زمینه ها و از جمله شهرسازی دارد، اظهار داشت: تبریز در حوزه معماری و شهرسازی باید به طرح های تلفیقی توجه نشان دهد تا بتواند تبریز سنتی را در بستری از معماری مدرن به نمایش بگذارد.

وی، همچنین از شهرداری تبریز خواست در زمینه نوسازی ناوگان تاکسی‌رانی، اقدامی جدی انجام دهد و تصریح کرد: سازمان میراث‌فرهنگی، می‌تواند در زمینه اخذ مجوز برای تاکسی‌های گردشگری، همکاری کند.

مدیرکل میراث فرهنگی استان، بر نقش تبلیغات و خبررسانی در زمینه انتخاب تبریز به عنوان پایتخت گردشگری اسلامی در سال ۲۰۱۸ اشاره کرد و گفت: ما برای شناساندن تبریز و معرفی آن به عنوان شهری که لایق این انتخاب است، نیاز به تبلیغات وسیعی داریم که در سطح ملی و جهانی، تبریز را مطرح کنیم.

مدیرکل میراث فرهنگی استان، وجود مدیریت واحد شهری را یکی از ملزومات احیای بافت و جایگاه تاریخی شهر عنوان و خاطرنشان نمود: با وجودی که چنین مدیریتی در شهر های کشور ما وجود ندارد، اما، شهرداری تبریز به خوبی توانسته با دستگاه‌های مختلف اجرایی استان و از جمله با اداره کل میراث فرهنگی تعامل و همکاری نزدیکی داشته باشد که امیدوارم نتیجه این همکاری ها، در آماده سازی و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای تبریز به عنوان پایتخت گردشگری اسلام در سال ۲۰۱۸ نیز، موثر باشد.

گردشگری ‌اسلامی، در چرخه آزمون و خطا

رحیم شهرتی، فرماندار تبریز، نیز با بیان اینکه انتخاب تبریز ضمن اینکه رویداد و خبر نوید بخشی برای همه تبریزی‌ها بود، مسئولیت شهروندان و بخصوص مسئولان و مدیران شهر را دوچندان کرده است، می‌گوید:« تبریز با دارا بودن جاذبه‌های گردشگری تاریخی، سلامت و طبیعی طبیعتا ظرفیت بالایی برای جذب گردشگر دارد. ما تا سال ۲۱۰۸ فرصت داریم تا نواقص و کمبودهایی که در زیرساخت‌های گردشگری و جذب گردشگری و رسیدگی به محیط‌های مورد علاقه گردشگران برای بازدید را رسیدگی و اصلاح کنیم.

حجت‌الاسلام احمد حمیدی، معاون فرهنگی و اجتماعی شهرداری تبریز، نیز انتخاب‌تبریز به عنوان پایتخت‌گردشگری ‌اسلامی را زمینه‌ساز معرفی شهر اولین‌ها به عنوان جهان‌شهر بیان می‌کند و یادآور می‌شود: تبریز و آذربایجان همواره جزو یکی از کانون‌های گردشگری ایران و جهان بوده و با کسب این عنوان، میزان گردشگران در این شهر افزایش خواهد یافت، و در این ارتباط نیز یکی از بهترین بسترهای احیای هویت و فرهنگ شهرمان، احیای مجموعه تاریخی مقبر‌هالشعرا است، که امروز به توجه ویژه‌ای نیازمند است».

* تبریز، قطب جدید گردشگری اسلامی

با این وجود، آنچه از بررسی و دیدگاه مسئولان در مورد توسعه گردشگری اسلامی، به نوعی مغفول و مهجور مانده است، چشم‌انداز و آینده‌نگاری گردشگری مذهبی در ایران و در راس آنها در استان آذربایجان شرقی است.

در هر حال، رحیم حیدری، عضو هیئت علمی دانشکده جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه تبریز، که اجرای بخش ایرانی پروژه بین‌المللی گردشگری مذهبی از جانب سازمان جهانی گردشگری ملل متحد (UNWTO)، به وی واگذار شده، در این ارتباط با تاکید بر اینکه مطابق آمار این سازمان بیش از یک سوم گردشگران دنیا با انگیزه‌های مذهبی به سفر می‌روند، یعنی سالانه حدود ۳۳۰ میلیون نفر از مقاصد و اماکن مذهبی دیدن کرده و به عنوان گردشگر مذهبی یا زائر محسوب می‌شوند.

وی ادامه داد: بنابراین گونه گردشگری مذهبی از نظر آثار اقتصادی – اجتماعی اهمیت خاصی برای برنامه‌ریزان توسعه دارد، بر این باور است: در حال حاضر ایران یکی از بزرگ‌ترین بازارهای گردشگری داخلی و نیز گردشگری مذهبی در دنیا به حساب می‌آید به گونه‌ای که شهر مقدس مشهد با پذیرش سالانه بیش از ۲۵ میلیون زائر و مسافر دومین مقصد گردشگری مذهبی دنیا محسوب می‌شود.

حیدری اضافه می‌کند: در کشور ما اتکا به صنعت نفت و تشخیص اعتبار آن موجب کمرنگ شدن و در نهایت نادیده گرفتن گردشگری به عنوان یک بخش مهم اقتصادی شده و مقوله گردشگری با حضوری بسیار کمرنگ، همواره در حاشیه قرار گرفته تا حدی که با وجود جایگاه ممتاز ایران در نقشه گردشگری دنیا، ایران از میان ۱۸۱ کشور جهان در سهم گردشگری و مسافرت در تولید ناخالص داخلی رتبه ۱۲۸، از نظر میزان اشتغال‌آفرینی رتبه ۱۳۸ و از نظر میزان سرمایه‌گذاری رتبه ۱۳۳ را دارد.

* گردشگری اسلامی حلقه مفقوده، پایتخت تشیع جهان اسلام

این استاد دانشگاه تبریز در ادامه معتقد است: افزون بر مقاصد، اماکن و زیارتگاه‌های مذهبی اسلامی و غیراسلامی معروف در نقشه جهانی گردشگری، در ایران ۸ هزار و ۹۱۹ مکان مذهبی شامل ۵ هزار و ۸۰۰ بقعه متبرکه و ۳ هزار و ۱۱۹ مکان مذهبی مقدس نظیر مرقد، بقعه، حسینیه‌، مسجد، مدارس مذهبی و حوزه علمیه، کلیسا، کنیسه، آتشگاه و نیایشگاه مذهبی در سراسر پهنه جغرافیایی ایران پراکنده است.

بنابر این، با این اوصاف تبریز شهر اولین‌ها، یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران، از دیر باز برای اهل سیاحت و تجارت در اقصی‌نقاط جهان نام آشنای است و به بیان دیگر این شهر در گذشته و امروز در بسیاری از عرصه‌ها جزو شهر اولین‌های ایران بوده و هست، رنگین کمانی از این اولین‌ها را می‌توان به راه‌اندازی اولین چاپخانه، اولین خیابانی که در ایران دارای برق شد، اولین تئاتر، اولین نشریه، اولین بلدیه، اولین پستخانه، اولین خط انتقال پست، کتابخانه عمومی، ایستگاه آتش نشانی، انجمن شهر، مرکز پلیس، حمل‌ونقل ریلی عمومی (با اسب) و… اشاره نمود که هر کدام از اینها  نمود، بارز اقتدار شهر اولین‌ها را نشان می‌دهد.

* چشم ایران از قلب آذربایجان باز می‌شود

به هر حال، تبریز در طول تاریخ کشورمان همواره شهری پیشتاز در عرصه‌های مختلف چون در حوزه شهری، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی بوده، که معادلاتش با تمام شهرهای جهان و حتی دیگر کلانشهرهای کشورمان فرق داشته است.

به خاطر همین پیشتازی تبریزی‌ها و آذربایجانی‌ها، از پشتیبانی انقلاب و نظام اسلامی و به خصوص رهبر و ولی فقیه نظام جمهوری اسلامی ایران است، که حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب این شهر را قلب آذربایجان و آذربایجان را سر ایران نامیده‌اند.

براساس نوشته‌های مورخان و جهان‌گردان در سده‌های بعد از اسلام، تبریز نه تنها از شهر‌های مهم و معتبر آذربایجان، بلکه از شهرهای مهم کشور نیز بوده ‌است. عبور جاده ابریشم از نزدیکی آن موجب شکوفایی اقتصادی و فرهنگی گردیده و ارتباطات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی موجبات تغییر و تحول فرهنگ، تمدن و آداب و رسوم مردم این سرزمین گردیده و مقدمات ایجاد بسیاری از علوم، مکاتب، موسسات و نهادهای مدنی برای اولین‌ بار در کشور را به ارمغان آورده ‌است.

در این زمینه، همچنین مقامات، مسئولان و مدیران بلندپایه کشورهای خارجی و منطقه در سفر به این شهر، شهر تبریز را  نمونه بارز شهری‌های مدرن و توسعه‌یافته جهان و منطقه یاد کردند و بر لزوم توسعه و تقویت همکاری‌های دوجانبه در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی در همه عرصه‌های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، تجاری، بازرگانی و … با متولیان، مدیران و مسئولان ارشد این استان شدند.

* تبریزی‌ها به جهانیان سلام دوباره کردند

نکته در خور تامل دیگر در این زمینه اینکه، تبریز با قدمت کهن و تمدنی غنی به علت واقع شدن در مسیر جاده ابریشم(ایپک یولو)، بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده جهان، مهد سرمایه‌گذاری و تجارت داخلی و بین‌المللی، دروازه تجارت ایران، قطب صنعت خودروسازی و قطعه‌سازی ایران، کسب مقام اول در بخش جذب سرمایه‌گذاری خصوصی، ساخت ساختمان‌های مدرن و زیبا، برج‌سازی، زیباترین و مدرنترین شهر ایران، انتخاب بهترین شهر برای زندگی، امن‌ترین و پاک‌ترین شهر، خواهرخواندگی با چندین شهر خارجی، نخستین پایتخت تشیع در جهان اسلام، شهر بدون گدا، وجود نویسندگان و شعرای مشهور جهانی، آب و هوای خوب، آثار تاریخی و گردشگری فراوان، صنایع دستی و … زیرساخت‌ها و بسترهای اولیه را برای ورود شهر تبریز به عنوان زیباترین و توسعه‌یافته‌ترین شهر جهان اسلام فراهم کرده باشد.

* تبریز، در قاب خاطره ها جا می‌گیرد

نکته حائز اهمیت دیگر در این مقوله اینکه، شهر تبریز همچنین به عنوان نخستین پایتخت جهان تشیع نیز مشهور است. البته نباید فراموش کرد که وجود تعداد زیادی از مساجد زیبا، اماکن و ابنیه تاریخی متعدد به سبک معماری ایرانی- اسلامی بر اهمیت و ویژگی‌های هنری و تاریخی، شهر تبریز افزوده است؛ وجود آثار تاریخی و بناهای قدیمی منحصر به فرد در این شهر، نشان از وجود هنرمندان با ذوق و استادان چیره دست در این حوزه دارد، که با خلق آثاری بی‌نظیر، پای شهر تبریز را به جمع شهرهایی با معماری زیبا و قابل توجه باز کرده و به سبب موقعیت مناسب خود، درگذشته از مراکز تجاری منطقه بوده و هم ‌اکنون نیز یکی از مراکز مهم صنعتی در سطح ایران محسوب می‌شود.

چرا که شهر تبریز از دیرباز به عنوان توسعه یافته و زیباترین شهر ایران در بسیاری موارد پیشتاز و اولین بوده، به طوری که بسیاری در ایران و جهان، تبریز را با این نام یعنی شهر اولین‌ها می‌شناسند. به هر حال آنچه در این زمینه مهم به نظر می‌رسد، اینکه شهر تبریز با این همه ظرفیت‌هایی که از آن نام برده شد، آیا مستحق شهر جهانی زیبا و توسعه یافته نیست.

به یقین با عزم مدیریت شهری، کمک و همکاری دستگاه‌های مسئول، مدیران و مسئولان شهری، استانی و دولتی و نیز با همت و تلاش خود شهروندان تبریزی تحقق آرمان، «تبریز، شهری جهانی زیبا و توسعه یافته و شهری نمونه برای مقصد گردشگران برای همیشه و در همه حال» دور از دسترس نیست.