سینما به‌طورکلی در همه ادوار برای بقای خود به بازیگران مستعد (در هر رده سنی) نیاز داشته است. بازیگرانی که هم واجد ویژگی‌های متناسب هستند و هم قدرت خلاقیت دارند. ضرورت ورود نیروهای مستعد، زمانی بیشتر نمایان می‌شود که برای اجرای نقش‌های مهم، دیگر گنجینه بازیگران شناخته‌شده به‌ داد تازگی فیلم نمی‌رسد و باید چهره‌های تازه‌نفس به میان بیایند و به اصطلاح طرحی نو بیندازند. البته این رویکرد، فضای رقابت میان بازیگران را بیشتر می‌کند و عده محدودی از بازیگران دیگر نمی‌توانند ‌عرصه نقش‌های اول و جایزه‌بر را از آن خود کنند.

از سوی دیگر، مگر یک بازیگر چقدر مجال دارد که در کارنامه هنری خود خرق‌عادت کند و به ورطه تکرار نیفتد؟ چون با وجود ظاهر خوش‌قامت ِبازیگری، سیرت پیچیده و چالش‌برانگیزی دارد و ازآنجاکه گذر عمر بر کارآمدی این شغل تأثیر نزولی می‌گذارد، بی‌توجهی به ورود بازیگران تازه‌نفس، رفته‌رفته نیروی انسانی در سینما را محدود می‌کند. البته سؤال مهم و اساسی این است که تا امروز، ورود بازیگران به سینمای ایران چگونه بوده و اساسا این روش‌ها کارآمد بوده است یا نه؟ پیش از پاسخ به این سؤال باید گفت که مقوله چگونگی ورود افراد جدید به سینما، همواره محل مناقشه بوده و تاکنون سینماگران، ‌تهیه‌کنندگان و منتقدان در حرکت پاندولی روابط و ضوابط در کشمکش هستند.

اگر نگاهی اجمالی به روند انتخاب بازیگران در سینمای ایران کنیم، به‌طور تقریبی این روش‌ها انتخاب شده‌اند:

– پیداکردن بازیگر (نابازیگر) به‌طور اتفاقی در مکان‌های متفرقه.
– معرفی بازیگر از سوی دانشکده‌های هنری و فارغ‌التحصیلان رشته‌های نمایشی.
– بازیگری؛ میراث خانوادگی‌/ژنتیکی.
– معرفی از سوی آشنایان (رابطه و آشنایی‌ها) به عوامل ساخت فیلم.
– ورود بازیگران از صحنه‌های نمایش و تئاتر به سینما.
– فراخوان‌های فراگیر بازیگری نظیر آگهی‌های رسانه‌ای.
– معرفی بازیگر از سوی آموزشگاه‌های سینمایی.
– و شکل امروزی انتخاب بازیگر از طریق فراخوان‌های تلگرامی، ‌وایبری و حتی فیس‌بوکی.

جدا از اینکه کدام‌یک از روش‌ها صحیح است یا نه، ‌در این مسیر، تلقی از بازیگری و تصویر تازه‌واردها و عاشقان این حرفه، مسئله چالش‌برانگیزی است که باید جداگانه به آن پرداخت. به‌طوری‌که در برخی از رسانه‌های رسمی در گفت‌وگو با عاشقان و سینه‌چاکان دنیای سینما، بازیگری را در حد تقلید از صدای خروس می‌دانند! ! و عمق فاجعه تا آنجا پیش می‌رود که برای رسیدن به سرزمین رؤیاهای‌شان – سینما – انواع و اقسام عمل‌های زیبایی را انجام می‌دهند. دریغ از اینکه نمی‌دانند بازیگری امری است که کاملا با روان و روحیات انسان درآمیخته و الزامات دیگری نیز دارد که مجال بیان آنها در این گزارش نیست.

سیدضیاالدین دری، ‌کارگردان سینما و تلویزیون که برای نخستین‌بار امیرعلی دانایی را در سریال «کلاه پهلوی» معرفی کرد و سابقه همکاری با بازیگران کارکشته و جوان را دارد، درباره نحوه ورود بازیگران به سینما گفت: ‌«خب اصل مطلب را شما گفتید که روش‌های انتخاب بازیگر در سینمای ایران همین موارد است. اصلا خارج از آن چیزی که ذکر کرده‌اید در سینمای ایران نمی‌توانیم کار دیگری کنیم. چون انتخاب‌ها متناسب با ظرفیت جامعه ماست و با شرایط موجود کار دیگری هم نمی‌توانیم انجام دهیم».

کارگردان فیلم «سینما، ‌سینماست» در برابر این پرسش که شکل استاندارد و جهانی انتخاب بازیگر چیست، ‌پاسخ داد: «اگر بخواهیم نظام‌مند در عرصه فیلم‌سازی عمل کنیم، در همه‌جای دنیا Agent وجود دارد که البته در ایران چند جا وجود دارد که می‌خواهند نظیر Agent عمل کنند ولی آنجا فقط شماره‌تلفن افراد متقاضی وجود دارد. درحالی‌که چنین بنگاه‌هایی در قبال این افراد و سینما، مسئولیت دارند. آنها از طریق کارآفرینی، فرهنگ ایجادکردن شاخه‌های مختلف را بسط می‌دهند و در تمام مراحل به این مقوله تخصصی نگاه می‌کنند. یعنی به دنبال استعداد‌ها می‌روند.

روی آنها سرمایه‌گذاری می‌کنند و با حفظ همه شرایط به صنعت فیلم‌سازی کمک می‌کنند. البته درست است که فیلم‌سازی را کمی‌ گران می‌کنند ولی در عوض ضابطه‌مند خواهند بود». این کارگردان سینما در ادامه به مشکلات انتخاب بازیگر در سینمای ایران پرداخت و عنوان کرد: «شاید از این طرق، انتخاب بازیگران سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر شود ولی بعد مشکلاتی به وجود می‌آید که انرژی زیادی می‌گیرد. مثلا با فرد تازه‌واردی می‌خواهیم قرارداد ببندیم. می‌پرسیم دستمزدتان چقدر است، می‌گوید نمی‌دانم. من تا حالا قرارداد نبسته‌ام! حالا بعد از این مرحله، بعد از عقد قرارداد می‌بینیم یک روز مردی در دفتر فیلم‌سازی دادوفریاد می‌کند. می‌پرسیم موضوع چیست. می‌گوید من دلم نمی‌خواهد زنم در فیلم بازی کند! بعد کار به شکایت کشیده می‌شود.

درحالی‌که اگر این خانم از طریق بنگاه مربوطه معرفی می‌شد، مسئولان آنجا موظف بودند هم در برابر خانواده آن فرد و هم برابر قوه‌قضائیه پاسخ‌گو باشند. به هر حال، مشکلات زیاد است و سینمای ایران با وجود صنعت‌بودنش، ‌هنوز این مسائلش حل نشده است».

ابوالحسن داوودی، کارگردان فیلم «رخ دیوانه»، دراین‌باره معتقد است: «برای انتخاب بازیگر طبیعتا یک روش وجود ندارد. به طور مثال بازیگران حرفه‌ای می‌توانند از عهده تعدادی از نقش‌ها، برآیند و مشکل خاصی برای آن وجود ندارد. بر اساس شخصیت‌پردازی، بازیگرانی که فیزیک و توانایی مطابق با نقش را دارند، می‌توانند به اجرای آن بپردازند. اما درخصوص انتخاب بازیگران جوان، بهترین راه که من از فیلم دومم انتخاب کردم، ‌تست‌گرفتن از آنهاست».

این کارگردان سینما که بیش از آنکه «فرایندمحور» باشد، «‌هدف‌محور» است، در ادامه بیان کرد: «من برای هر بازیگر تست جداگانه می‌گیرم و بعد از دستیارانم، به انتخاب نهایی دست می‌زنم. چون فرایند انتخاب بازیگر یکی از مهم‌ترین مراحل فیلم‌سازی است که در صورت درست عمل‌کردن، ‌۵٠ درصد فیلم به سلامت در مسیر افتاده است».

به هر حال، نگاه‌ها به مقوله بازیگری به تعداد فیلم‌سازان، متنوع است. بنابراین در گزارش‌های بعدی سراغ سایر فیلم‌سازان و دست‌اندرکاران این امر خواهیم رفت… .