افت قیمت طلای سیاه به زیر ۴۰ دلار،کابوسی که یکبار دیگر با وزارت بیژن زنگنه گره خورد، آنهم در میانه دوره نخست دولت اعتدال، تجربه ای تلخ که پیشتر هم در دوره اصلاحات و کارگزاران سازندگی تکرار شده بود.

بهای طلای سیاه از ۱۸ ماه قبل تر بدین سو، از رقم ۱۳۶ دلار به ۳۸ دلار سقوط کرده، اتفاقی که موجی از نگرانی دایر بر افت درآمدهای ارزی دولت را به دنبال داشته و درعین حال موافقان و مخالفان زنگنه در مقابل یکدیگر صف آرایی کرده اند.

موافقان دولت، سقوط آزاد قیمت نفت در دو سال ابتدایی دولت روحانی را ورای اراده زنگنه دانسته و معتقدند که تحریم‌های بین المللی و تلاش اعراب سازمان اوپک تحت مدیریت آمریکا، با سرازیر ساختن بشکه‌های نفت در بازار به دنبال ضربه زدن به اقتصاد ایران و روسیه بوده اند.

درمقابل منتقدان زنگنه با انگشت گذاردن برضعف دیپلماسی و مخفی شدن سکاندار صنعت نفت پشت دیوار تحریم‌ها این عوامل را دلیل اصلی افت بیش از ۶۰ درصدی قیمت نفت تفسیر می‌کنند.

واقعیت این است که بیش از ۳۰ درصد درآمد مستقیم دولت از محل فروش نفت تأمین ‌شده، هر چند که سایر درآمدها نیز به صورت غیر مستقیم با طلای سیاه در ارتباط بوده است.

دیپلماسی جدی برای افزایش بیشتر قیمت نفت درعرصه بین الملل،سرمایه‌گذاری در تحقیق وتوسعه صنعت نفت و گاز و افزایش توان تولید سه عرصه‌ مهمی است که دستکم به نظر می رسد در دوسال اخیر کارنامه وزارت نفت فاقد نمرات قابل قبولی بوده و همین امر هم بر صنعت نفت کشور تاثیر جدی گذارده است.

از قرار معلوم تلاش برای بالا بردن قیمت نفت و گاز مدت‌ها است که از دستور کار وزارت نفت خارج شده که نتیجه آن سقوط بهای طلای سیاه به زیر ۴۰ دلار و رسیدن این رقم به محدوده ۳۸ دلار در دو ساله اول دولت روحانی بوده است.

این کاهش شدید این پرسش را دربه جریان انداخته است که آیا رابطه ای عمیق بین کاهش قیمت نفت وحضور اصلاح طلبان بر مصدر قوه مجریه وجود دارد.

به ویژه آنکه به روایت بایگانی صنعت نفت،افت قیمت از دولت کارگزاران آغاز شده و فقط ‌در این دوره قیمت نفت نزدیک به ۲۸ درصد نسبت به دوره قبل ازآن کاهش داشته است.

دردوره اصلاحات هم که وزیر نفت کنونی نفت،مسئولیت آن وزارت را بر عهده داشت قیمت نفت از ۱۲ دلار شروع و به ۳۴ دلار رسید اما در این ۸ سال بارها قیمت نفت دستخوش تنزل های چشمگیر شد.

تکرار تجربه تلخ افت قیمت این بار در دولت روحانی

سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) این اواخر،درگزارش ماهانه خود اعلام داشته که بهای نفت سنگین ایران درسبد نفتی این سازمان در ماه نوامبر نسبت به اکتبر، ۵ دلار و ۶۳ سنت تنزل داشته و به رقم ۳۸ دلار و ۹۲ سنت در هر بشکه رسیده است.

برپایه این گزارش، نفت ایران در یازدهمین ماه سال میلادی به عنوان پنجمین نفت ارزان در بین ۱۲ نفت موجود در سبد نفتی اوپک قرار گرفته،به طوریکه در این سبد به ترتیب نفت “مری ونزوئلا”،”اورینت اکوادور”،”صادراتی کویتگ و” نفت سبک بصره” قیمت پایین تری نسبت به نفت سنگین ایران داشته اند.

برآورد می شود از زمان کاهش بیش از ۶۰ درصدی قیمت نفت یعنی از ۱۱۵ دلار در۱۸ ماه قبل تر تا رقم کنونی ۳۸ دلار، ایران ازمحل کاهش درآمدهای نفتی نزدیک به ۱۷ میلیارد دلار ضررکرده است.

ایران پیش از تحریم های بین المللی روزانه ۴ میلیون و۲۰۰ هزار بشکه نفت خام تولید و نزدیک به یک میلیون ۸۰۰ هزار بشکه آن را روانه بازار می کرد.

اکنون با رسیدن میزان تولید نفت خام ایران به رقم ۲ میلیون و۹۰۰ هزار بشکه در روز، میزان صادرات نفت خام ایران در محدوده ۹۰۰ هزاربشکه در روز ایستاده است،رقمی نزدیک به یک دوم اعداد صادرات نفت خام پیش از تحریم.

به ویژه آنکه نشست یکصد و شصت و هشتم سازمان صادرکنندگان نفت اوپک هم با عدم تعیین سقف تولید، جواز رقابتی نفسگیر را برای افزایش بیش از پیش تولید و درعین حال کاهش بهای جهانی نفت آنهم در میانه فصل سرما، صادر کرد

صرفنظر از پرداختن بیشتر به جریان حاکم برمنازعات اوپک اما به نظر می‌رسد وزارت نفت در زمینه افزایش تولید و ارتقای قیمت به کسالت جدی مبتلا شده و برنامه‌ای برای این امر ندارد.

غیرقابل انکار بوده که صنعت نفت کشور با سه چالش پیش رو یعنی “کم انگیزگی برای بالابردن قیمت نفت”، “افزایش سرمایه گذاری درتحقیق و توسعه صنعت نفت” و”تمرکز بر ارتقای سطح تولید” از وضعیت مطلوبی برخوردار نخواهد بود.

فقدان اراده لازم برای افزایش قیمت فروش نفت آنچنان مشهود بوده که ذهنیت کاهش قیمت نفت با حضور دولتهای اصلاح طلب را تداعی می کند.

زیرا هرگاه دولتی اصلاح طلب بر سر کار آمده قیمت فروش نفت به شدت تنزل یافته که گهگاه کفاف هزینه تولید را نیز نداده است.

انتظار می‌رودکه با روند پیش روی قیمت‌ها، قیمت نفت دچار افت بیشتری هم باشد به ویژه آنکه عمده برنامه‌های دولت درسطح بین المللی به مذاکرات هسته‌ای پیوند خورده و از درآمد نفتی غافل شده است.

دردولت قبل،با کاهش قیمت نفت وزارت خانه های نفت و خارجه و سفارت‌خانه‌هابا بسیج همگانی و برگزاری نشست‌های مختلف حتی براوپک هم تاثیر گذارد بود، به نحوی که قیمت نفت در دولت قبل به بیش از ۱۱۰ دلار هم رسید.

دستاوردی که با روی کارآمدن دولت روحانی و حضور زنگنه به کلی ازدست رفت.

با این احوال، در دو سال اخیر تحرک قابل ملاحظه‌ای از سوی وزارت نفت و نهادهای دست اندر کار مشاهده نشده واین ذهنیت را متبادر می‌سازد که وزارت نفت در راستای افزایش قیمت نفت در بازار جهانی به خوابی زمستانی فرو رفته است.

درعین حال، وزارت نفت در این مدت، در بخش تحقیق و توسعه و افزایش تولید نفت هم گام های جدی برنداشته ، دو رکنی که درنهایت برافزایش درآمدهای نفتی کشور تاثیر گذار خواهد بود.

بررسی تاریخچه صنعت نفت در ۳۰ سال اخیر بیان گر این امر بوده که هرگاه اصلاح طلبان بر اریکه قدرت اجرا تکیه زده اند، قیمت نفت به شدت افت داشته ، موضوعی که نمیتوان آن را غیر عمد تصور کرد.

هر چند که عمدی تلقی کردن آن نیز خارج از دایره انصاف به نظر میرسد.

با اینهمه،صنعت نفت ایران روزهای خوشی را سپری نکرده و این وضعیت نگرانی های بسیاری را به دنبال داشته است.

افت قیمت نفت،در کوتاه مدت کاهش درآمد های ارزی کشور، از دست رفتن سهم بازار نفت ایران ، کاهش قدرت اقتصادی و کسری بودجه ررا به دنبال دارد.

آیا دولت روحانی تاب این مقدار کاهش قیمت نفت را خواهد داشت و یا اینکه ترجیح میدهد از سد زنگنه ، وزیر منفعل خود در صنعت نفت عبور کند.