زهرا گوشه تخت خود کز کرده و هر قدر مربی نازش را می کشد لبخند نمی زند. از دو ماه پیش که از تخت صورتی رنگ خودش به جایی که نشسته ام و نگاهش می کنم کشانده شده زیاد حرف نمی زند. مربی برایش عروسک می آورد. زهرا در آغوشش می گیرد و بی آنکه […]

۱۷۶۶۸۹۷زهرا گوشه تخت خود کز کرده و هر قدر مربی نازش را می کشد لبخند نمی زند. از دو ماه پیش که از تخت صورتی رنگ خودش به جایی که نشسته ام و نگاهش می کنم کشانده شده زیاد حرف نمی زند.

مربی برایش عروسک می آورد. زهرا در آغوشش می گیرد و بی آنکه پاسخ انتظار کشنده ما را برای یک خنده کوچک بدهد پشت به ما مشغول نوازش موهای عروسکش می شود.

زهرا شاهد بوده که پدر به دست مادر کشته شده و حال مادر در محاکم قضایی منتظر حکم دادگاه است و دادگاه در رای عادلانه باید به قصاص و اعدام رای دهد و چه رای سنگینی که دیگر سرپرست این کودک را از وی می گیرد و در دنیا تنهایش می گذارد.

تجربه سنگینی که بر روی دوش این دخترک پنج ساله نشسته نه تنها خنده را از او ربوده بلکه هر روز جای خالی مادر را در ذهن و روحش وسیع تر می کند. زهرا از درک کاری که مادر کرده و یا اعتیاد پدر بی اطلاع است فقط مربی شنیده به عروسکش گفته است که روزی او را روی تخت صورتی رنگ خود می خواباند. روزی که مادر دنبالش بیاید و او را از اینجا ببرد.

ابراهیمی مربی خانه شکوفه های اردبیل تجربه های متعددی از بی سرپرست شدن کودکانی مثل زهرا را شنیده و این روزها همه عزم خود را جزم کرده تا با کمک همکاران دیگر جای تمامی نداشته های کودکانی از این دست را بگیرد.

معلولیت از علل رها شدگی

اتاق زهرا درست در مجاور اتاق شیر خواره ها است. ردیف تخت هایی با میله های بلند چوبی برای حفاظت از کودک انتخاب شده و کودکان در سنینی که نیازمند آغوش مادر هستند ساعت ها در تخت ها خوابانده می شوند.

یکی از دلایلی که کودکان به این بخش سپرده شده اند، معلولیت است. نوزاد دو ماهه در حالی که به حرف های من و مربی گوش تیز کرده به ما خیره مانده است. دست ها را حایل می کند و خود را بالا می کشد تا بهتر ما را تماشا کند. نفسش یک دست نیست. دست و پاها خم شده و سرش را با دو چشمی که مردمک های ناهمساز دارد به این طرف و آن طرف حرکت می دهد.

آنقدر خودش را روی تشک تخت سر می دهد که کم مانده است پایش لای میله ها گیر کند. مربی سر جای اولش برش می گرداند. بی آنکه از دنیای اطراف خود ادراک وسیعی داشته باشد پدر و مادر به حال خود رهایش کرده اند.

مدیر عامل مرکز توانبخشی حضرت ابوالفضل اردبیل معلولیت را یکی از عوامل رها کردن کودکان دانست و گفت: باید با آگاه سازی خانواده ها مانع از تولد نوزاد معلول شد.

داوود پیر علایی با بیان اینکه ۲۰۰ زن و کودک در این مرکز نگه داری می شوند، تصریح کرد: آمار مراجعات رو به افزایش است آنقدر که به فکر احداث ساختمانی ویژه آقایان افتادیم.

در عین حال معاون امور اجتماعی بهزیستی استان اردبیل تصریح کرد: هفت مرکز ویژه نگه داری برای کودکان بی سرپرست و بد سرپرست در استان دایر است.

خسرو امیدوار تصریح کرد: شش مرکز بصورت هیئت امنایی و با حمایت خیرین و یک شیرخوارگاه به صورت دولتی اداره می شوند.

وی افزود: ۱۸۰ کودک بی سرپرست و بد سرپرست در این مراکز نگهداری می شوند و یا تعدادی از آن ها با حمایت بهزیستی در منازل اقوام و یا یکی از سرپرستان پدر یا مادر نگه داری می شوند.

معاون امور اجتماعی بهزیستی استان عمده دلیل بی سرپرست و بد سرپرست شدن این کودکان را فوت والدین، طلاق و نپذیرفتن مسئولیت نگه داری فرزند، رها شدن کودک در بیمارستان ها و معابر می داند.

ورودی قابل توجه در سال

اتاقی که زهرا در آن با عروسک جدید خود بازی می کند شش تخت دارد. شاید در نگاه اول برای بچه ها که جثه و قد و قواره کوچکی دارند کافی به نظر برسد اما مربیان تاکید دارند اگر اتاق ها بزرگ تر باشد به مراتب برای شادی و رفاه کودکان تاثیر مطلوب تر دارد.

وضعیت زهرا در مقایسه با کودکانی که سرپرست خود را از دست داده اند و به شکل نامطلوبی در کنار اقوام نگه داری می شوند به مراتب بهتر است. تنها کمد این کودک که شبیه کمدهای فلزی استخرهای دهه ۷۰ است کل البسه و وسایل شخصی اش را در خود جای داده است.

اینجا خبری از اتاق های لوکس با اسباب و لوازمی به قیمت های چندین میلیونی کودکان بی دغدغه شهر نیست. زهرا طوری روسری کوچکش را تا می زند که شب ها موقع خواب برای عروسکش جا باز کند و از ترس اینکه بچه های دیگر به عروسک دست بزنند از مربی می خواهد آن را در کمد بگذارد.

مربی با اشاره به کودک سه ماهه دیگری گفت: هر کس برای بازدید می آید می گوید کدام پدر و مادری دلش آمده کودک به این نازی را ول کند؛ اما این یک واقعیت است. کودکان بی سرپرست اغلب در سنین پایین و سنینی که شیرین و معصومیت کودکانه در نگاهشان موج می زند رها می شوند.

به گفته مدیر عامل خانه شکوفه های اردبیل سالانه نزدیک به ۵۰ کودک ورودی این مراکز نگه داری هستند و اگر واگذاری کودک و یا تحویل مجدد برخی کودکان به خانواده جدید نباشد نگه داری حقیقتا سخت می شود.

سید آقا سید حاتمی  تصریح کرد: طی سال های اخیر مراکز نگه داری کودکان به مراتب امکانات بهتری پیدا کرده و حالا شما می توانید فضاهای استاندارد بازی، خواب، غذا خوری و سرویس های مناسب بهداشتی را مشاهده کنید.

وی افزود: این حجم ورودی نشان می دهد آسیب ها جدی است و به دلیل اینکه تعداد رو به افزایش است باید ساختمان های جدید نیز احداث شود.

سید حاتمی تصریح کرد: در بازدید اخیر استاندار ساخت ساختمانی برای نگه داری پسران را درخواست کردیم به دلیل اینکه فضای مناسب نگه داری نداریم و امیدواریم در ساخت این ساختمان دست هیئت امنا را بگیرند.

همچنان که سید حاتمی از کمبودها می گوید در اتاق مجاور پسر ها دعوایشان بالا می گیرد و سر اینکه نقاشی چه کسی بهتر است با مربی جر و بحث می کنند.

پدر رضا معتاد بوده و مادرش درخواست طلاق داده است. رضا پنج ساله و برادرش پنج ماهه بعد از درخواست طلاق به این مرکز سپرده شده اند. لپ رضا را که می کشم اخم می کند. مربی تذکر می دهد که با ادب باشد و سلام کند. رضا از بازدید سرزده و برنامه ریزی شده خوشش نمی آید. به مربی می گوید دفتر نقاشی اش را از دوستش پس بگیرد و بی آنکه به خداحافظی من جواب بدهد سرش را به سمت پنجره می گیرد و می گوید: می خوای بری؟ منو می بری پیش مامانم؟

تلاش برای واگذاری کودک به خانواده خود

 کودکان بی سرپرست شهر من قبل از اینکه قدشان به درک معنی واژه بی سرپرست برسد، سرپرست خود را از دست داده اند و این روزها به جای پاسخ به چرایی آن با محبت های قطره چکانی شهر روزهای خود را به فردا می رسانند. قرار است آینده سازان این شهر باشند. اما نگاه زهرا تاکیدی است که محبت ها نمی تواند جای مادر را بگیرد.

سال ها کش و قوس و دستاورد فاقد خروجی برنامه های کنترل آسیب های اجتماعی، غفلت از آسیب های کودکان در مشکلات بزرگسالان و نگاه های مقعطی و لحظه ای به حل مشکل کودک و تلاش بی حاصل برای بازتولید محبت های جایگزین موجب شده بهزیستی به فکر تامین واقعی نیاز کودکان یعنی همان خانواده باشد.

ساناز ۱۵ سال دارد و از وقتی یادش می آید در خانه شکوفه ها زندگی کرده است. حرف های دلش را در دفترچه خاطراتش می نویسد و آن را زیر تختش قایم می کند.

این دختر به حدی زیبا است که حتی مربیان بارها از زیبایش برایم تعریف و تمجید می کنند. اما نمی توان نگاه ساناز را تاب آورد وقتی به عمق روحت خیره می شود و یک چرای بزرگ بی پاسخ در ذهنت می کارد.

معاون امور اجتماعی بهزیستی استان اردبیل به ضرورت واگذاری کودکان بی سرپرست و بد سرپرست به خانواده ها تاکید کرد.

امیدوار گفت: به عنوان مثال سال گذشته ۳۸ کودک به خانواده خود وی تحویل شد و برای ۱۲ کودک خانواده جدید پیدا کردیم.

وی با تاکید به حساسیت و مراقبت بهزیستی در امر واگذاری اضافه کرد: بعد از تحقیق جامع از خانواده خود کودک یا خانواده جدید وی، کودک به مدت شش ماه واگذار می شود و بعد از بررسی مجدد در صورتی که خانواده و کودک رضایت داشته باشند اجازه سرپرستی صادر می شود.

معاون امور اجتماعی بهزیستی استان تصریح کرد: بسیاری از آسیب های روحی و عاطفی این گروه از کودکان به دلیل دوری از محیط خانواده به ویژه نبود پدر و مادر شدت می گیرد؛ به همین دلیل ما به دنبال این هستیم خانواده سالمی برای کودکان فراهم کنیم.

وی افزود: حتی برای کودکان معلول نیز تسهیلاتی به خانواده از جمله مراجعه مکرر درمانی بهزیستی، تامین دارو و وسایل کمک توانبخشی و اعطای کمک هزینه ماهانه نگه داری پرداخت می شود تا کودک از فضای خانواده جدا نیفتد.

تاسف امیدوار از نحوه همکاری برخی خانواده ها است و اینکه متاسفانه به دلیل افزایش برخی مشکلات اجتماعی از جمله طلاق آسیب های بیشتری متوجه کودکان شده است.

به گفته این مسئول در ارتباط با نگه داری این گروه از کودکان هیچ یک از دستگاه های اجرایی دیگر مداخله ندارند و در بحث نگه داری در منزل صرفا خیرین و کمیته امداد یاور بهزیستی هستند.

تامین آتیه تا حد مقدورات

کودکان بی سرپرست و بد سرپرست بر اساس جدول سنی صفر تا سه سال، سه تا شش سال، شش تا ۱۲ سال و ۱۲ تا ۱۸ سال در مراکز مختلف تفکیک شده و نگه داری می شوند.

۱۸ سالگی شاید بتوان گفت صرفا برای این گروه از کودکان سن بلوغ و آغاز زندگی مستقل محسوب می شود. بطوریکه بهزیستی با پرداخت وام و یا جهیزیه نوجوان ۱۸ ساله را به بطن جامعه باز می گرداند. هر چند هزینه گزاف نگهداری بعد از ۱۸ سالگی دلیلی منطقی برای ترخیص کودک است، اما به راستی سرنوشت این کودکان مشخص نیست.

به گفته معاون امور اجتماعی بهزیستی استان اردبیل دختران بعد از ۱۸ سالگی نیز تا زمانی که ازدواج نکنند و یا شغل نداشته باشند نگه داری می شوند.

اما باید پرسید حتی اگر دختری ۱۸ ساله شغل پیدا کند آیا سایر هزینه های خود از جمله مسکن را قادر خواهد بود تامین کند؟

مدیر کل بهزیستی استان اردبیل در خصوص نحوه حمایت دختران از اعطای جهیزیه خبر داد و گفت: برای بی سرپرست حتی جشن مفصل عروسی می گیریم و در این جشن خیرین را دعوت می کنیم و نمی گذاریم چیزی کم داشته باشند.

رویا احمدیان افزود: علاوه بر این برای هر کودک بی سرپرست و بد سرپرست حساب پس اندازی تخصیص یافته تا مازاد کمک خیرین در آن پس انداز شود.

وی معتقد است بهزیستی به تنهایی نمی تواند حامی این گروه از کودکان باشد و خیرین باید پای کار بیایند.

کودکان بی سرپرست و بد سرپرست املای غلط نوشته شده والدین خود را در تمامی طول زندگی خود تصحیح می کنند. املایی که اشتباهات آن حتی با کمک مربیان و خیرین نیز به کل خط نخواهد خورد. اینان با قامت کوچک خود سخت ترین ها را از سر می گذرانند تا زندگی و آینده را بسازند شاید بهتر و زیباتر از پدران و مادران خود.